De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Onder deze omstandigheden kwam het herstel van het katholieke leven in het
Noorderkwartier maar moeizaam op gang. Het grootste probleem daarbij was het tekort
aan geestelijken. Toch bleef een meerderheid in Noord-Holland het katholieke geloof
trouw en de Staten van Holland slaagden er niet in de plakkaten na te laten leven, vooral
door het gebrek aan medewerking van veel lokale bestuurders. 62 Ook Van Deursen
benadrukt dat de katholieke kerk nooit helemaal verdwenen is en dat zij in Noord-
Holland al in 1588 weer zo duidelijk aanwezig was, dat er waarschijnlijk slechts van
een kortstondig hiaat in de zielzorg sprake was. Deze herbeleving in Holland was vooral
te danken aan het werk van de Delftse priester Sasbout Vosmeer, in 1583 benoemd tot
apostolisch vicaris voor het aartsbisdom Utrecht. 63 Bovendien had het Haarlemse
kapittel, dankzij de religievrede in deze stad in de jaren 1576-1581, een
organisatiestructuur kunnen opbouwen, sterk genoeg om na 1581 in het geheim de
missietaak te kunnen voortzetten. Zo verzorgden zij onder leiding van vicaris Willem
Coopal binnen Haarlem, maar ook in de wijde omtrek, de zielzorg. 64
Welke koers kozen de Noord-Hollandse synode en de classis Edam ten opzichte van het
katholicisme? Hoe reageerden zij op die katholieke opleving? Was er in de classis Edam
sprake van een katholieke meerderheid die zich maar lastig liet bestrijden? Zijn er
binnen de classis Edam in de omgang met de katholieken, faseringen in de tijd te
onderscheiden, zoals Po-Chia Hsia voor de Republiek aangeeft, met een breuk rond
1620? 65 En ten slotte: ontstond er binnen de hier onderzochte regio en periode op de
duur een soort omgangsoecumene, een praktische verdraagzaamheid gericht op de
openbare orde? 66
62 Van Nierop, Het verraad van het Noorderkwartier, pp. 246-247. Zie ook: Van
Nierop: ‘Sewing the baillif in a blanket’, pp. 102-111.
63 Van Deursen, De last van veel geluk, pp. 151-153. Hij attendeert op het verschil
tussen de werkwijze van predikanten en die van priesters. Deze laatsten deden er alles
aan om de bevolking voor zich te winnen, terwijl de dominee vooral vanaf de kansel
verkondigde en niet bij de mensen langs ging.
64 Abels, ‘Tussen gewetensvrijheid en kerkelijke dwang’, pp. 293-296. Vicaris Willem
Coopal verdronk in 1599, in de Beemster op een van zijn vele reizen door Holland.
Over de activiteiten van het Haarlems kapittel, zie bijvoorbeeld: Spaans,
‘Levensbeschouwelijke groeperingen’, pp. 202-206.
65 Po-Chia Hsia, Calvinism en Religious Toleration, pp. 5-6. Zie ook paragraaf I van de
Inleiding.
66 Frijhoff, Spies, 1650, bevochten eendracht, pp. 50-51, 351-359. Op p. 358 aldus
gedefinieerd: “de concrete samenwerking in het dagelijks leven, waarbij aan de
confessionele verschillen stilzwijgend voorbijgegaan werd”. Onder andere Bergsma en
Pollmann besteden veel aandacht aan het contrast tussen de felle verdediging van de
confessionele verschillen en de allerdaagse interconfessionaliteit. Hardliners in de
publieke sfeer konden warme contacten onderhouden met andersgelovende individuelen
in de privésfeer. Pollmann, ‘The bond of Christian piety’, pp. 53-71; Pollmann, Een
andere weg naar God, met name pp. 164-226 (over de jaren 1619-1641); Bergsma,
Tussen Gideonsbende en publieke kerk, pp. 317-342.
hoofdstuk 7/ pag. 344