De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Vanaf 1620 werd bij de bespreking van de synodale acta in de classicale vergaderingen
bijna altijd juist de gedeelten, handelend over de katholieken aangehaald. Synodale
aanbevelingen als het vermanen van de magistraat door de predikanten om de paapse
vergaderingen te weren, werden daarbij als opdracht meegegeven aan de afzonderlijke
kerkenraden. Uit de rapportages in de daaropvolgende classicale vergaderingen, blijkt
dat dergelijke vermaningen vaak maar weinig effect sorteerden.
De katholieken in Purmerend
Hoeveel zorgen maakte men zich op lokaal niveau eigenlijk over die katholieke
opmars? Laten we beginnen met Purmerend, de stad met de meeste katholieken als we
op de klachten af mogen gaan. Lezend in de vroedschapsnotulen proef ik een omslag in
gereformeerde richting rond 1623/ 24. Voordien aarzelde men niet om aanduidingen als
het St. Hubertus altaar 108 en ‘verachtinge vant heijlige broot’ 109 te gebruiken. Daarna
werd de toon wat anders. Zo mochten vanaf 1623 geen doden meer ‘omme de kerck’
gedragen worden, 110 werden in 1624 de vele misstanden rond vastenavond aan de kaak
gesteld. 111 Daarnaast bepaalde de vroedschap dat men voortaan in de eigen vergadering,
voor men tot verkiezing van iemand in een politieke functie overging, ‘d’naem des
Heeren sal aenroepen, dat Godt die Heer sulcke magistraten als voetserheeren wil
wtsenden door egale stemmen, (.., die) als goede gehoorsamen leijden een vroom leven
(leiden) in alle eerbaerheijt ende Godtsalicheijt’. 112
In die zelfde periode maakte de vroedschap zich boos over de kastelein. Hij legde
namelijk wel boetes op aan mennonieten als zij in eigen kring hun huwelijk lieten
bevestigen 113 , maar trad niet op tegen de katholieken. Zoals gezegd kwamen juist zij in
deze jaren openlijk bijeen in een grote, goed zichtbare ‘schuilkerk’. Deze bijeenkomsten
werd zowel in kerkenraad, vanaf 1625, als in de vroedschap, vanaf 1626 aan de kaak
werd gesteld. Uit de klachten valt op te maken dat niet alleen de katholieken uit
Purmerend zelf, maar ook mensen van buiten de stad op de bijeenkomsten af kwamen,
dank aan prof. dr. M. Monteiro).
108 Vroedschapsnotulen Purmerend, 22.2.1611.
109 Vroedschapsnotulen Purmerend, 13.10.1613. Het koekslingeren door de jeugd werd
in die keur verboden als ‘streckende tot verachtinge vant heijliche broot’.
110 Vroedschapsnotulen Purmerend, 9.5.1623.
111 Vroedschapsnotulen Purmerend, 9.2.1624.
112 Vroedschapsnotulen Purmerend, 25.4.1624. In de vergadering hieraan voorafgaand
was men met de nodige moeite gekomen tot de nominatie van drie kandidaten voor de
functie van dijkgraaf. Een functie die gereformeerde Mathijs Melisz kost wat kost had
willen bemachtigen, maar daarbij de vermoedelijk katholieke kastelein op zijn pad
vond. Beiden werden uiteindelijk niet gekozen. Het gekonkel betekende een kleine smet
op de carrière van Melisz. Deze ambitieuze man was tussen 1614 en 1647 acht maal
burgemeester, vier maal schepen, ten minste één maal diaken en ten minste acht maal
ouderling. Hij was ook een van de ouderlingen die met enige regelmaat vanuit de classis
Edam naar de Noord-Hollandse synode werd afgevaardigd.
113 Vroedschapsnotulen Purmerend, 18.6.1623. Onder verwijzing naar de dispensatie die
de Staten van Holland elders hebben verleend, pleitte de vroedschap ervoor om geen
Purmerender mennonieten meer op kosten te jagen door ze voor het gerecht te dagen in
verband met hun huwelijkse staat. Beslist werd dat men zou proberen de Kastelein ook
op deze lijn te krijgen.
hoofdstuk 7/ pag. 355