De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

predikanten die tussen 1630 en 1640 hun ambt aanvingen en van wie wij de leeftijd
kennen, waren er vier met hun 21 jaar duidelijk jonger dan gemiddeld, maar daar
stonden vier anderen tegenover, die respectievelijk 27, 28, 30 en 34 waren toen zij in het
ambt werden bevestigd. Voor de jaren 1640-1650 kennen we van slechts vijf
predikanten de leeftijd waarop zij bevestigd werden. Hun gemiddelde leeftijd komt uit
op 22,8 jaar, iets lager dus dan het gewogen gemiddelde van bijna 25 jaar voor de
gehele periode. Je zou dus kunnen zeggen dat de klachten wel enige grond hadden, maar
erg hard valt dat met zo weinig cijfers niet te maken.
Kijken we ter aanvulling naar de gemiddelde leeftijd van de proponenten die zich tussen
1621 en 1651 aanboden bij de classis Edam, zonder hier in deze periode een gemeente
te vinden, dan lijkt de klacht verder niet gegrond. Van 23 van deze proponenten weten
wij het geboortejaar en het moment dat zij elders wel een gemeente vonden. Op het
moment dat zij zich tot de classis Edam wendden voor een aanbeveling, waren zij
gemiddeld ruim 24 jaar oud, om in het algemeen pas 2 jaar later, op 26 jarige leeftijd in
het ambt bevestigd te worden 137 . Er doen zich geen verschuivingen in deze gemiddelden
voor gedurende die drie decennia. Deze cijfers wijken dus niet af van die voor de rest
van de hier onderzochte periode en laten zien dat predikanten en proponenten van rond
de 20/ 21 jaar in de classis Edam eerder uitzondering dan regel waren gedurende de hele
eerste helft van de 17 eeuw.
Bijzondere taken
Een enkele maal kwam het voor dat een predikant vanuit de classis Edam op last van
hogerhand werd aangewezen voor een tijdelijke taak buiten de eigen gemeente. Dit
betrof allereerst de legerdienst ten behoeve van de militairen op veldtocht. Zoals Van
Lieburg beschrijft kwam er pas onder Maurits in 1601 een vaste legerpredikant 138 ,
waaraan door zijn opvolger Frederik Hendrik tot uiterlijk 1633 werd vastgehouden.
Daarvoor en daarna werden de classes bij toerbeurt gevraagd om een aantal predikanten
af te staan, meestal voor de duur van één jaar. 139
Vanuit de classis Edam viel in 1599 het lot op ds. Lieven Jansz de Raedt van Middelie/
Kwadijk om gedurende slechts twee maanden deze dienst op zich te nemen. Zijn
gemeente wilde hem pas laten gaan nadat duidelijkheid was verkregen over de duur van
die legerdienst en over de wijze waarop de predikbeurten ter plaatse zouden worden
waargenomen. 140 Door de komst van vaste legerpredikanten was Edam daarna pas weer
in 1633 aan de beurt om een predikant af te staan voor het leger te velde, met daarbij de
nadrukkelijke bepaling dat degene die werd uitgezonden, mocht thuiskomen zodra het
leger in garnizoen was. In de vergadering werden bij meerderheid van stemmen vijf
predikanten gekandideerd, waarna het lot viel op één van hen, in dit geval ds.
Herckenius van Zuiderwoude. In 1634 werd hij afgelost door de dan verkoren ds.
Johannes Bruno van Monnickendam. 141 Zeven jaar later was de classis opnieuw aan de
137 Van Rooden wijst erop dat dit geen werkloze periode was, maar een soort verlengde niet-officiële
opleidingsperiode. Van Rooden, ‘Van geestelijke stand naar beroepsgroep’, p. 56. Zie ook Van Lieburg,
Profeten en hun vaderland, pp. 83-84. Hij attendeert op het feit dat het aantal jaren dat proponenten
moesten wachten, voordat zij tot predikant werden beroepen, sterk kon variëren afhankelijk van het
aanbod. In de hier onderzochte periode is dat dus nog niet het geval.
138 Bij Abels en Wouters lezen we overigens dat ook in 1602 nog een gemeentepredikant tijdelijk als
legerpredikant werd afgestaan. Abels, Wouters, Nieuw en ongezien, dl 1, pp. 467-468.
139 Van Lieburg, Predikanten en hun vaderland, pp. 86-88.
140 Acta van de classis Edam, 4.3.1599, 19.4.1599, 26.9.1599, 19.6.1600.
141 Acta van de classis Edam, 5.9.1633, 3.7.1634, 2.10.1634.
hoofdstuk 3/ pag. 155