De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

synodale acta van 1637. 81 Ook van verschillende magistraten werden omstreeks
diezelfde tijd toezeggingen ontvangen aangaande de wering van de afgoderij en de
paapse vrijheden. In 1641 kon in de synode verhaald worden dat de Staten het plakkaat
van 1629 opnieuw hadden vernieuwd en uitgebreid.
Een klein succesje zo lijkt het, maar nog voor de synode opgelucht kon ademhalen,
stroomden de klachten alweer binnen. Zo wist men de strijd tegen het plaatsen van
kruisen op de graven niet definitief te beslechten en bleven veel gerechtsdienaren op het
platteland nalatig, aangezien veel rechtbanken en vierscharen goeddeels in katholieke
handen terecht gekomen waren, zo blijkt uit de klachten daarover vanuit met name de
classes Enkhuizen en Hoorn.Veel openbare uitingen van het katholicisme werden
daardoor niet bestraft maar juist oogluikend toegestaan. 82
In een felle reactie riep de Noord-Hollandse synode in 1642 de Staten op, alle reguliere
en seculiere geestelijken te weren uit Holland. Voorts behoorde men in de vierscharen
en andere bestuursorganen alleen gereformeerden te benoemen, alle katholieke scholen
te sluiten en de lokale magistraten te vragen op nalatige gerechtsdienaren te letten.
Vervolgens werden alle predikanten vermaand dergelijke functionarissen, voor zover zij
lidmaat waren, onder de tucht te plaatsen. Daarnaast dienden zij in de prediking de
katholieke opvattingen te weerleggen en de kerkgangers te manen tot goede werken om
zo de katholieke kritiek voor te zijn. Bovendien werden de voorgangers dringend
aangespoord om zelf het goede voorbeeld te geven in leer en levenswandel om te
voorkomen dat eventuele ergernissen daarover door katholieken kon worden uitgebuit.
Tot slot werden allen opgeroepen God te bidden dat Hij de ogen der overheden zou
openen om zo de gevaren van het pausdom te onderkennen. Om de gereformeerde
fundamenten te versterken en de katholieke leer verre te houden werd aanbevolen om
‘paepsche’ boeken te weerleggen, waar nodig de katholieken een openbaar dispuut aan
te bieden en om alom, op school, in de kerk, in de weeshuizen en thuis de catechismus
te leren. 83 Het zo vurig gewenste resultaat bleef ook hierna echter uit.
Met de hervatting van de synodale vergaderingen in 1618 werd ook het synodale
offensief tegen de katholieke opmars, zoals gevoerd vanaf 1586, hervat met een climax
aan het eind van de jaren ’30, begin jaren ’40. In diezelfde periode, vanaf 1626, zijn in
de synodale acta ook steeds verslagen te lezen van de vervolgingen en wreedheden door
katholieken jegens protestanten in diverse gebieden in het Duitse Rijk. Dat is overigens
81 Acta van de Noord-Hollandse synode, 10.8.1637.
82 Zie daarover: Kooi, ‘Paying off the sheriff’, pp. 87-95, Van Nierop, ‘Sewing the
baillif in a blanket’, pp. 108-111.
83 Acta van de Noord-Hollandse synode, 12.8.1642; m.n. art. 55 (in reactie op een
gravamen van de classis Enkhuizen) en art. 64 (idem op een gravamen van de classis
Hoorn). Het Hof van Holland adviseerde de Staten van Holland in december 1643 om
op te treden tegen het inkomen van de vele priesters en het tolereren van de katholieke
diensten en de bouw van ‘meenichte van formeele Capellen, met seer costelycke
autaeren, gaerderyen op pylaren’ etc. Waarbij met name op het platteland van het
Noorderkwartier werd gewezen. (tekst gepubliceerd in: Bijdragen tot de geschiedenis
van het Bisdom Haarlem, jrg. 7, 1879, pp. 86-91). Deze oproep werd in juni 1644
omgezet in een plakkaat tot sluiting van de katholieke vergaderplaatsen (tekst
opgenomen in: Bijdragen tot de geschiedenis van het Bisdom Haarlem, jrg. 8, 1880, pp.
195-196). In hoeverre deze oproep lokaal weerklank vond, komt in de volgende
subparagrafen aan de orde.
hoofdstuk 7/ pag. 349