De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Etersheim/ Schardam, Oosthuizen/ Warder en Middelie/ Kwadijk lagen deze
gemiddelden (gemeten over de totale periode) iets lager: voor Edam rond de 3,4 jaar 129 ,
voor de drie plattelandscombinaties rond de 4 jaar. Deze gemeenten kwamen we ook al
tegen als doorgangsgemeenten, zodat deze cijfers niet verbazen.
Deze gemiddelden liggen lager dan de cijfers die Abels en Wouters voor de classis Delft
en Delfland berekenden. Zij kwamen voor de jaren tot 1621 uit op een gemiddelde van
ongeveer 7 tot 10 jaar gedurende welke een predikant één van de gemeenten daar
diende, met daarbij de aantekening dat dit gemiddelde voor de jaren na 1621 hoger
gelegen moet hebben. Het is jammer dat zij niet met een gewogen gemiddelde hebben
gewerkt zodat, zoals zij zelf al aangeven in sommige gemeenten relatief korte
ambtstermijnen worden gecompenseerd of naar mijn idee zelfs overschaduwd door
enkele langdurige dienstverbanden. 130
Leeftijden
Tot slot nog een paar opmerkingen over de leeftijd waarop men predikant werd. Jammer
genoeg weten we slechts van 48 predikanten het geboortejaar, zodat alleen voor deze
mannen uitgerekend kan worden hoe oud zij waren op het moment dat zij in het ambt
werden bevestigd. Samuel Bartholdi was in 1599 met zijn 19 jaar absoluut de jongste 131 ,
gevolgd door twee 20-jarigen 132 . Aan het andere eind van het spectrum vinden we één
predikant die op 34-jarige leeftijd zijn ambtswerk aanvatte 133 en één die dat pas op 35jarige
leeftijd deed 134 . Laten we deze uitschieters buiten beschouwing, dan was de
gemiddelde leeftijd waarop men predikant werd bijna 25 jaar. Uitkomsten die aansluiten
bij de bevindingen van Abels en Wouters voor de classis Delft en Delfland, voor de
door hen onderzochte jaren 1572-1621 135 , maar die dus ook voor de jaren daarna van
kracht blijven in de classis Edam.
In 1647 klonken er klachten over de steeds jeugdiger leeftijd waarop proponenten zich
aanboden. 136 Terecht? Het geringe aantal predikanten waar we de leeftijd van kennen,
maakt uitspraken over verschuivingen in de tijd helaas wat precair. Van de 12
129 Edam had steeds één of twee predikanten die deze gemeente gedurende vele jaren dienden, naast een
stoet van anderen die hier slechts enkele jaren werkzaam waren.
130 Abels, Wouters, Nieuw en ongezien, dl 1, pp. 473-475. Als voor de totale predikantenpopulatie van
143 predikanten van de classis Edam op diezelfde manier het gemiddelde aantal dienstjaren wordt
berekend, komt dat uit op 9,5 dienstjaren per predikant. Een vergelijking met Friesland is niet mogelijk,
omdat Bergsma de mobiliteit en het carrièreverloop van de predikanten in het door hem onderzochte
gewest, niet behandelt. Bergsma, Tussen Gideonsbende en publieke kerk. Van Lieburg concentreert zich
in zijn dissertatie op het geografische verband tussen de herkomst van de predikanten en hun loopbaan
(waar kwamen de gereformeerde predikanten vandaan die Nederland dienden tussen 1572 en 1816 en
welk verband was er tussen die herkomst en hun eerste gemeente), Van Lieburg, Profeten en hun
vaderland, pp. 19-20, 34. Ook hij gaat dus niet in op het verloop van predikantencarrières, maar leverde
wel het materiaal voor mijn analyses.
131 Volgens Snouckaert was Bartholdi bij zijn overlijden in 1640, 66 jaar oud en 47 jaar predikant
geweest. In dat geval moet hij in 1593 in zijn 1 e gemeente begonnen zijn (Van Lieburg noteert 1594; hij
vermeldt geen geboortejaar) en op dat moment dus 19 jaar oud geweest zijn. Snouckaert, Naamlijsten van
predikanten, p.2; Van Lieburg, Repertorium, dl 1.
132 Johannes Jacobi Gael, Purmerland/ Ilpendam (1605-1653) en Simon Simonides, Oosthuizen/ Hobrede
(1649-1651, daarna vertrokken naar West-Zaandam).
133 Nicolaas Bodecherus, Beets/ Oudendijk (1601) en Zuiderwoude (1601-1603).
134 Lieven Jansz de Raedt, Middelie/ Kwadijk (1595-1603).
135 Abels, Wouters, Nieuw en ongezien, dl 1, pp. 458-459.
136 Ingediend als gravamen vanuit de classis Alkmaar op de Noord-Hollandse synode; acta van de classis
Edam, 5.8.1647, acta van de Noord-Hollandse synode, 12.8.1647.
hoofdstuk 3/ pag. 154