De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

het nog een aantal jaren heen en weer, waarbij de classis tevergeefs een vinger aan de
pols probeerde te houden via visitaties van zijn school, terwijl de magistraat hem steeds
vaker de hand boven het hoofd hield.
Vanaf 1628 namen de klachten over de rector en andere paapse stoutigheden in het op
dat moment vacante Purmerend sterk toe en lieten de burgemeesters aan de classis
weten geen kans te zien om de roomse rector af te zetten nu dit in andere grote steden
ook niet meer gedaan werd. Bijkomend argument vormde het zeer geringe aantal
leerlingen van deze Latijnse school, waardoor het probleem in praktijk wel lastig, maar
voor alle partijen toch ook weer niet urgent was. Vanaf 1633 en vooral vanaf 1635
bemoeide de synode zich ermee en kwam er opeens vaart in de zaak, zodat Moens in
1636 en nu voorgoed afgezet werd als rector. 164 Het was dus door synodaal ingrijpen dat
aan het feitelijke classicale gedogen een einde kwam en magistraat en vroedschappen
bereid waren hem de schooldienst op te zeggen. Het omstreeks die tijd verstuurde
schrijven van het Hof van Holland om de ‘stouticheijdt der papisten’ te weren,
verleende de kerkelijke overheden daarbij een extra middel om op het ontslag van
Moens aan te kunnen dringen. 165
Elders was geen sprake van schoolmeesters die hun werk konden voortzetten zonder
van harte in te stemmen met de gereformeerde religie. Zo was Pauwel Dircksz van
Nieuwendam in 1624 best bereid om te tekenen, gaf hij direct toe geen lidmaat te zijn
en catechismus noch geloofsbelijdenis te kennen. Hij werd teruggewezen en de
kerkenraad van Nieuwendam werd vermaand over zijn keuze voor deze schoolmeester.
Pas een jaar later, na studie van de teksten en het trouw bezoeken van de kerkdiensten
was hij bereid en in staat om wel bewust te tekenen. 166
De dreigende komst van een paapse schoolmeester in de nieuwe polder de Beemster
werd in 1621 afgewend via een schrijven vanuit de classis naar de dijkgraaf en het
hoogheemraadschap. 167 Dertien jaar later werd de niet tot tekenen gezinde
schoolmeester in de Purmer via diezelfde weg tot de orde geroepen. 168 Beide
schoolmeesters komen daarna niet meer ter sprake in de classicale acta, zodat we er
vanuit kunnen gaan dat zij verder geen bron van zorg meer vormden voor de classis.
Naast dit geringe aantal kwesties rond het tekenen van de formulieren van enigheid,
kwam de classis nog een enkele keer in het geweer bij problemen met schoolmeesters.
Soms uit zichzelf, soms op verzoek van de kerkenraad ter plaatse. 169 Ten slotte vinden
164
Acta van de classis Edam, 4.10.1627 tot en met 5.5.1636; acta van de Noord-Hollandse synode
14.8.1635: classis Edam werd vermaand om voor eens en voor al erop te letten dat alle schoolmeesters de
acta van de Nationale Synode tekenen. Verder geen specifieke verwijzingen naar Purmerend in deze acta,
wel algemene klachten over de katholieke opmars en opmerkingen over verhoogde inzet van de synode
en van de Staten van Holland om dit tij te keren: 9.9.1636, 10.8.1637. In de kerkenraadsnotulen van
Purmerend lezen we dat men in 1628 vanuit de classis werd vermaand omdat men in Purmerend ‘al te
slap (was) int weeren vande affgoderije die aldaer in swangh gaet’; kerkenraadsnotulen Purmerend
15.9.1628. Erg hard liep men op dat moment niet vanuit de kerkenraad bij het opzicht op de
schoolmeesters in het algemeen en de katholieke rector in het bijzonder. Het onderwerp verschijnt slechts
incidenteel in de kerkenraadsacta en dat is ook het geval in de jaren tussen 1628 en 1633.
165
Kerkenraadsnotulen Purmerend 28.5.1635. In de jaren daarvoor kreeg de kerkenraad steeds nul op het
rekwest van de magistraat, ondanks de inzet van onder andere ouderling en oud-burgemeester Mathijs
Melisz, ?.9.1633, 16.10.1633.
166
Acta van de classis Edam, 30.9.1624, 5.5.1625.
167
Acta van de classis Edam, 7.6.1621.
168
Acta van de classis Edam, 7.8.1634.
169
Acta van de classis Edam, 2.10.1617 (de schoolmeesters van Ransdorp en Marken zijn, komend uit de
classisvergadering, slaags geraakt) ;23.4.1618 (idem, die van Ransdorp wil zich niet verzoenen),
12.6.1623 (de nieuwe schoolmeester van Holysloot krijgt geen attestatie van zijn vorige kerkenraad Edam
hoofdstuk 4/ pag. 216