De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

weren van mennonitische conventikelen werd door Edam geen enkel gravamen
ingediend, terwijl men op dit punt juist zo vasthoudend was ten aanzien van de
katholieken. Zoals al aangegeven, verwachtte de classis weinig heil van het verstoren of
weren van doopsgezinde samenkomsten.
Dankzij enkele bewaard gebleven brieven verzonden vanuit de classis Edam, in het
archief van de kerkenraad van Alkmaar, weten we wel dat ds. Laurens Jansz uit
Monnickendam zijn doopsgezinde plaatsgenoten in oktober 1577 tot een dispuut had
weten te verleiden. Namens de classis Edam riep ds. Bernardus Vezekius vervolgens de
predikanten van de andere classes op om evenzo met dopers in dispuut te gaan. De
dopers zouden dan de gereformeerde eendrachtigheid zien en zelf daardoor beschaamd
staan. 186 Helaas zijn er geen verdere archiefstukken uit de jaren tot 1592 overgeleverd,
die ons meer kunnen vertellen over de Edamse opstelling ten aanzien van de dopersen.
Hierdoor kunnen we voor deze regio niet nagaan in hoeverre juist in die eerste twee
decennia de doopsgezinden als een sterke concurrent werden ervaren, zoals
bijvoorbeeld in Amsterdam het geval was. 187 Want ongetwijfeld had men binnen de
classis Edam veel vroeger te maken met lidmaten die tot het mennonisme overgingen,
dan met lidmaten die vanwege hun keuze voor het katholicisme onder de tucht gesteld
werden.
In een van de eerste wel overgeleverde classicale acta werd vanuit de kerkenraad van
Edam om permissie voor de toepassing van de tucht gevraagd tegen een ‘lasterer, een
half menonijt, doch onbestendic in alle sijne saecken, nu verdedigende, nu verloochende
ende veel ergernisse gevende’. 188 Enkele jaren later volgde een vraag vanuit
Monnickendam over een zuster die naar de wederdopers was overgegaan en ondanks
vele kerkelijke vermaningen niet terug wilde keren tot de gereformeerde kerk. 189
Verspreid over de gehele periode werden in de classis vier lidmaten, drie vrouwen en
één man, bedreigd met excommunicatie in verband met hun keuze voor het doperdom.
Twee van hen waren afkomstig uit Monnickendam, één uit Edam en één uit Purmerend.
Iets minder dus dan de vijf katholiek geworden lidmaten. De Monnickendamse zaken
speelden in 1595 en 1651, de Edamse in 1617 en het Purmerendse lidmaat werd in 1613
afgesneden. In 1638 stelde Ilpendam vragen over een lidmaat, die zich al zou hebben
laten wederdopen bij de mennisten en daarom al zonder noeming van de naam was
voorgesteld aan de gemeente. De classis ried aan voorlopig door te gaan met vermanen
en onderwijzen, zonder verdere stappen te ondernemen. Een jaar later vroeg Ilpendam
opnieuw om advies en kreeg toestemming om de naam van deze onboetvaardige te
Avondmaal mocht toelaten werd als gravamen aan de synode voorgelegd. Uit de acta
van de Noord-Hollandse synode, 11.8.1627 blijkt dat deze ex-echtgenoot een mennoniet
was.
186 Archief van de kerkenraad van Alkmaar, inv. nr. 234.
187 Abels, Wouters, Nieuw en ongezien, dl 2, p. 155.
188 Acta van de classis Edam, 20.7.1592.
189 Acta van de classis Edam, 10.5.1595. Omgekeerd was er in ieder geval in 1601
sprake van een doopsgezinde, Jan Bakker, die de overstap wilde maken naar de
gereformeerde kerk van Monnickendam. In het verlengde van deze kwestie en de
klachten van de doopsgezinde voorganger Pieter Willemsz. Bogaert, toonde Samuel
Bartholdi zich in een briefwisseling met Bogaert, bereid tot een openbaar dispuut, om
aan te tonen dat Bogaert de valse leer predikte. Archief Doopsgezinde Gemeente
Amsterdam, inv. nr. 499. Of het dispuut er gekomen is, meldt de bron niet.
hoofdstuk 7/ pag. 373