De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

hen bestraffen, maar desondanks wel in de echt bevestigen. Een lijn die ook door de
Dordtse synode van 1574 werd gevolgd. 272 Zoals Jelsma laat zien stuitte de gereformeerde
huwelijksmoraal op een praktijk die tot dan toe geaccepteerd was, waarbij
onderlinge beloften en geslachtsverkeer het huwelijk tot een wettige verbintenis maakten.
Het huwelijk diende voortaan echter eerst bekrachtigd te worden door openlijk
uitgesproken beloften, waarbij het consent van de ouders of voogden een vereiste is. 273
Anders dan Jelsma stelt, werd deze lijn echter niet consequent en onbuigzaam
volgehouden, integendeel. Zo bepaalde de Noord-Hollandse synode in 1584, onder
verwijzing naar de synode van Middelburg, dat men weliswaar graag zag dat er van
overheidswege tegen de voorhuwelijkse bijslaap werd opgetreden, maar dat deze zonde
geen reden vormde om iemand de kerkelijke huwelijkssluiting te onthouden. Vier jaar
later voegde men hier ter verduidelijking aan toe dat 'gemerckt den dienst des evangelii
gemeen synde, (het kerkelijke huwelijk) niemand mach geweygert worden'. Weigering
zou de zaak alleen maar erger kunnen maken, omdat de betrokkenen dan in hun
onwettig samenwonen zouden continueren, of zich zelfs tot de katholieken wenden om
het huwelijk daar te laten bevestigen, zo stelde de synode vast. 274
Aan deze lijn werd van synodewege vastgehouden, hoewel diverse malen vanuit
classicale vergaderingen werd gevraagd of het niet beter zou zijn dergelijke paren voor
hun huwelijkssluiting naar de overheid te verwijzen, om lastering van het evangelie te
voorkomen. De synode nam deze redenering niet over, maar stelde daarentegen zelfs dat
waar de officier geen huwelijken wil bevestigen in verband met de voorhuwelijkse
bijslaap, de predikant dat huwelijk wel zal bevestigen. 275
De classis Edam stemde van harte in met deze handelswijze en pleitte er in 1600 zelfs
voor om er bij de Staten van Holland op aan te dringen de boete voor voorhuwelijkse
seks niet te innen, indien de betrokkenen zich binnen een maand in de echt begaven. 276
Het beleid was er dus primair op gericht de drempel tot de huwelijkssluiting zo laag
mogelijk te houden, om het onwettig samenwonen of het huwen buiten de kerk om
tegen te gaan. Tevens leren deze voorbeelden dat de Noord-Hollandse synode en de
classis Edam heel duidelijk de publieke functie van de gereformeerde kerk erkenden op
het gebied van de huwelijkssluiting en dat men langs deze weg een mogelijkheid zag
om de eigen normen ten aanzien van de wettige huwelijkssluiting ook over te dragen op
niet-lidmaten. Of het soepele beleid van de classis ten aanzien van de voorhuwelijkse
seks zich wijzigde in de loop van de onderzochte periode komt in de hoofdstukken 4 en
7 nader aan de orde.
De Noord-Hollandse synode erkende dus al zeer snel de zorg van de gereformeerde
kerk voor niet-lidmaten inzake de doopbediening en de huwelijkssluiting en wijzigde
272 Acta van de provinciale synode van Dordrecht, 1574 (art. 83); acta van de Noord-
Hollandse synode, 6.10.1573 (art. 10).
273 Jelsma, ‘Mentaliteitsbeïnvloeding’, pp. 169-171; zie ook Van der Heijden, Huwelijk
in Holland, pp.34-42, met name over de ouderlijke toestemming, die ook al voor 1572
van groot gewicht was. De verschuiving heeft dus niet zozeer met het ouderlijke consent
te maken, maar met de bekrachtiging van het huwelijk via openlijk uitgesproken
beloften, voordat het bed gedeeld mocht worden.
274 Acta van de Noord-Hollandse synode, 28.5.1584 (art. 5), 10.5.1588 (art. 2).
275 Acta van de Noord-Hollandse synode, 17.6.1596 (gravamen Haarlem), 17.6.1597
(nav. gravamen Hoorn) 5.6.1600 (nav. gravamen Haarlem).
276 Acta van de classis Edam, 23.5.1600.
hoofdstuk 2/ pag. 122