De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

van de gewone gelovigen. Neeltje Cornelisdr werd bijvoorbeeld herhaaldelijk uitgelegd
dat ze, door voor de doopsgezinde vermaning te kiezen, van de rechte ‘leere der
waerheyt ende der salicheyt, tot groote dwalinghen (..) vande ware kercke Christi tot
een secte afwijckt, tot scade haerder ziele ende peryckel haerder salicheyt’. Het mocht
niet baten, aangezien Neeltje liet weten dat de mensen met wie ze nu omging ‘veel beter
schenen te wezen ende godtzaliger dan die inde kercke waren’. Alle vermaningen ten
spijt koos zij uiteindelijk voor de wederdoop. 216
Het voor de synode zo hete hangijzer van het huwen door mennonieten in hun eigen
diensten, komt in de kerkenraadsacta van Monnickendam slechts eenmaal ter sprake.
Pas in 1650 werd, naar lezing van de synodale acta, dit punt aan de orde gesteld met als
wat zuinige reactie dat de broeders ‘daer niet teghen (hebben) dat de magistraet daer
over begroet werde, ten eynde in desen verbeteringe geschiede’. 217 De Edamse
kerkenraad stelde dit onderwerp ook maar een keer aan de orde, zij het wel al in 1643. 218
Verdere actie werd ook daar niet ondernomen op dit punt en dit was tevens de laatste
maal dat de mennonieten ter sprake kwamen in deze kerkenraad.
Vanuit de Edamse vroedschapsnotulen wordt duidelijk dat de overheid hier ter plaatse
geen bezwaren had tegen het huwen van doopsgezinden in eigen kring. In 1596
verzochten Jan de Drijver en zijn dienstmaagd of ze zouden mogen volstaan met het
trouwen ‘voor haere [menno] gemeente sonder te trouwen voor den magistraet (..)
omme henselfs in haere conscientie niet te beswaeren ende dat syl. van wegen de stede
tegens den officier souden mogen werden ende blijven bevrijt’. Hen werd toegestaan dit
verzoek voor te leggen aan de Staten van Holland. 219 Bij de bespreking, in 1622 van de
conceptordinantie over de huwelijkse zaken, van de Staten van Holland kwam het
‘trouwen vande mennonistgesinden’ eveneens aan de orde. De Edammers raadden aan
‘te horen ende te zien ende het beste ende vreedsaemste middel te helpen voorslaen’. 220
Rustige taal dus, ingegeven door het zoeken naar wegen om een in praktijk
vermoedelijk al lang toegestane situatie te bestendigen.
Via deze zelfde bron weten we dat Edam in 1651 twee doopsgezinde gemeenten telde
en dat deze op gelijke wijze als de gereformeerde kerk werden benaderd door de
overheid toen het ging om het houden van collectes in de diensten ten behoeve van de
lokale, in financiële nood verkerende ‘armenkamer’. 221 In de kerkenraadsvergaderingen
kwamen de doopsgezinden vooral ter sprake als het ging om lidmaten die door hun
gedrag de eigen kerk tegenover de mennisten te schande maakten 222 of die zich meer
aangetrokken voelden tot de menniste bijeenkomsten dan tot de eigen kerkdiensten. 223 In
een aantal gevallen was deze overgang ingegeven door de tucht waarmee men in eigen
216 Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 15.11.1615, 6.11.1616, 5.2.1617; ook
aangehaald door Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, p. 152.
217 Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 26.6.1650.
218 Kerkenraadsnotulen Edam, 4.10.1643.
219 Vroedschapsnotulen Edam, 1.2.1596.
220 Vroedschapsnotulen Edam, 22.11.1622.
221 Vroedschapsnotulen Edam, 10.1.1651. Het zou gaan om een gemeente van
Waterlanders en één van de Oude Friezen. Zie ook: Hofman, Het kerkje op de
kaasmarkt, pp. 16-21.
222 Kerkenraadsnotulen Edam, 8.3.1598, 30.12.1601.
223 Kerkenraadsnotulen Edam, 22.1.1606, 17.11.1613, 29.1.1614, 20.3.1616,
11.11.1627, 5.9.1634. Deze kwesties zijn op één na, niet aan de classis voorgelegd.
hoofdstuk 7/ pag. 379