De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

5.1. Beroepingsprocedures
Zodra er een kerkenraad was, was het de kerkenraad die de naam van de kandidaat van
hun voorkeur ter goedkeuring voorlegde aan de classis en met diens instemming aan de
lokale magistraat en/ of ambachtsheer en de voltallige gemeente. Na approbatie van de
overheid kon men, desgewenst met assistentie vanuit de classis, het beroep 4 uitbrengen.
Zo was het althans vastgelegd in de opeenvolgende kerkorden. 5 Maar verliep het ook
altijd zo in praktijk? In hoeverre trad de classis sturend op, om kandidaten van haar
keuze naar voren te schuiven? Was er verschil in de speelruimte voor de steden ten
opzichte van dorpen bij de beroepingsprocedures of hield de classis Edam, anders dan
die van bijvoorbeeld Delft en Delfland 6 , in alle gevallen een zelfde vinger aan de pols?
Door het ontbreken van het oudste classisboek, kunnen we pas vanaf 1592 de
beroepingsprocedures volgen zoals die in de classicale acta zijn genoteerd. En ook die
informatie is niet in alle gevallen even volledig. In de periode 1592 – 1650 viel er
binnen de classis Edam 106 maal een vacature te vervullen. Over 14 van deze
beroepingsprocedures bevatten de classicale acta weinig tot geen informatie. Zo lezen
we in 1599 dat Samuel Bartholdi zitting heeft genomen in de classis als nieuw
bevestigde predikant van Monnickendam, zonder dat de acta ons iets onthullen over de
beroepingsprocedure en de uiteindelijke bevestiging. Wel toonde Bartholdi in de
daaropvolgende classisvergadering het contract zoals dat opgemaakt was tussen hem, de
lokale overheid en de kerkelijke gemeente. Een contract dat door de classis als billijk
werd beoordeeld. 7
Even summier zijn de acta over de benoeming van ds. Johannes Jansz Bruno, predikant
te Monnickendam van 1621 tot aan zijn dood in 1642 en bijvoorbeeld over de
benoemingen van twee van de Edamse predikanten. Toch wil dit niet zeggen dat de
classis de beroeping van stedelijke predikanten geheel aan de betreffende kerkenraden
overliet. Over alle andere beroepingsprocedures van de stadspredikanten vallend binnen
de genoemde periode, worden we namelijk wel meer of minder uitgebreid geïnformeerd
via de acta. De andere tien gevallen waar informatie over de procedures geheel of
grotendeels ontbreekt, zijn verspreid over zeven dorpen.
Er is geen verklaring te geven waarom de classicale acta over deze 14
beroepingsprocedures zo zwijgzaam zijn, waardoor deze predikanten of proponenten
voor ons min of meer uit de lucht komen vallen. Slechts in twee van deze gevallen is de
classis daadwerkelijk gepasseerd bij de beroepingsprocedure, blijkens latere informatie
en in beide gevallen pakte dat niet goed uit. Zo hebben we al gezien hoe Petrus
4 Van Lieburg attendeert terecht op het onderscheid én de samenhang tussen roeping en beroeping. “Wat
ambtsdragers (..) kenmerkt is hun roeping door God, die blijkt uit hun beroeping door de gemeente. De
roeping van boven ligt opgesloten in de beroeping van beneden.” Van Lieburg, Profeten en hun
vaderland, pp. 149-151.
5 De opeenvolgende synoden beschreven de procedure als volgt. Allereerst voor kandidaten die te voren
nog niet in de dienst bevestigd waren. De eerste etappe in hun beroeping vormt de verkiezing door
kerkenraad en diakenen, gevolgd door de goedkeuring door de classis. De tweede stap wordt gevormd
door het examen, ‘ofte onderzoeckinge beijde der leere ende des levens’. Ten derde volgt dan de
approbatie door de lokale overheid en de ‘gantschen Ghemeijnte’, waarna de bevestiging de afsluitende
vierde stap vormt. Kerkorde van de nationale synode van Middelburg, 1581, art. 4; acta van de nationale
synode van Den Haag, 1586, art. 4. Is de beroepene wel al eerder in dienst geweest, dan wordt de tweede
stap gevormd door het tonen van een goede kerkelijke attestatie met betrekking tot zijn leer en leven; acta
van de nationale synode van Den Haag, 1586, art. 5. In deze beschrijvingen wordt niet aangegeven op
welk moment het beroep daadwerkelijk wordt uitgebracht.
6 Abels, Wouters, Nieuw en Ongezien, dl 1, pp. 84-85.
7 Acta van de classis Edam, 7.6.1599, 30.8.1599. Over benoemingen op contractbasis zie paragraaf 5.3.
hoofdstuk 5/ pag. 239