De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

leiders dit lot deelden is helaas vanuit de bronnen niet na te gaan. In het oud-archief
Monnickendam vinden we wel de vroedschapsnotulen voor de jaren 1573-1596, de
kladresoluties voor de jaren 1609-1616 en de vroedschapresoluties voor de jaren vanaf
1623. 238 De gegevens van die in Monnickendam ongetwijfeld spannende jaren 1616-
1623 ontbreken echter en het lijkt niet te ver gezocht dat dit met die spanningen samen
hangt.
Uit de acta van de Monnickendamse kerkenraad weten we dat zich hier een duidelijke
remonstrantse stroming aftekende, tot augustus 1619 bediend door een eigen
voorganger 239 , die zich na de beëindiging van de Bestandstwisten, meer en meer
afzonderde van de rest van de kerkelijke gemeente. Het ging hierbij in ieder geval om
vier vrouwelijke lidmaten die alle vermaningen ten spijt, door hun echtgenoten waren
bekeerd of gedwongen tot de remonstrantse geloofsopvattingen. Zij bleven bij hun
‘affkeericheijt van de waere leere ende gemeente (..) geen ander reedenen geevende dan
dat wij eerst ons weederom souden versoenen ende inroepen diegeene die uijtgebannen
waren’. Zij volgden dus, al dan niet vrijwillig, hun afgezette echtgenoten op het
remonstrantse pad. 240 Deze echtgenoten waren zelf geen lidmaat of lidmaat geweest en
zijn dus ook niet in de kerkelijke notulen terug te vinden: zij vielen niet onder de
kerkelijke tucht. Uit analyse van de tuchtoefening blijkt verder dat tussen 1619 en 1634
ieder jaar wel één of enkele lidmaten de overstap maakten naar de remonstranten. In het
totaal zo’n 17 personen, meest vrouwen.
voorzien van bronverwijzingen. In de besprekingen in de Monnickendamse vroedschap
van de kerkelijke twisten legde men in de jaren 1611-1616 de nadruk op het streven
naar eenheid en vrede in de kerkelijke gelederen, waarbij men een duidelijke rol
weggelegd zag voor de Staten van Holland. Vroedschapsnotulen Monnickendam,
28.2.1611, 30.10.1611, 19.2.1612, 2.10.1613, 12.1.1614, 30.12.1615, 15.3.1616,
10.4.1616 en 28.68.1616. De Edamse vroedschap koos duidelijk voor de lijn die de
calvinisten voorstonden: via een nationale synode de problemen oplossen en niet via
overheidsingrijpen. En zeker niet door voorschriften van overheidswege uit te vaardigen
over de wijze waarop predikanten behoorden te preken, zoals de Staten van Holland in
1617 voorstelden. Vroedschapsnotulen Edam, 2.3.1613, 8.12.1613, 28.2.1616, 9.4.1616,
5.4.1617, 30.8.1617, 26.10.1617, 4.11.1617, 4.12.1617. De eveneens
contraremonstrantgezinde vroedschap van Purmerend maakte niet al te veel woorden
vuil aan de kerkelijke geschillen, maar noteerde in 1616 wel dat er door de
Statenvergadering niets aan de leer veranderd mocht worden. Men hoorde vast te
houden aan de ‘oude ende eerste ware religie in dese landen geleert’ en dat de
beslechting van het geschil zaak van een nationale synode was en niet van de overheid.
Vroedschapsnotulen Purmerend 12.4.1616, 14.7.1617, 6.9.1617. Zie ook Van Deursen,
Bavianen en Slijkgeuzen, pp. 243, 264.
238 Oud Archief Monnickendam, inv. nr. 1: Vroedschapsnotulen 1573-1596; inv. nr. 21:
kladresoluties Vroedschap, 1609-1616; inv. nr. 2: resolutieboek der stede Moncikendam
1623-1630; inv. nr. 3: idem 1630-1634; inv. nr. 4: idem 1635-1642; inv. nr. 5: idem
1643-1650.
239 Rogge, Tideman, De Remonstrantsche broederschap, p. 417: de remonstrant
Johannes Nederlagius zou Edam, Monnickendam en Weesp bediend hebben tot zijn
afzetting in augustus 1619. Ook vermeld in Van Lieburg, Repertorium, dl 1.
240 Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 10.8.1620, 20.8.1620, 30.5.1621, 22.8.1621,
22.5.1622, 25.12.1622.
hoofdstuk 7/ pag. 383