De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Etersheim/ Schardam, één uit Landsmeer, één uit Kwadijk, één uit Purmerland en de
laatste uit de Beemster. In 13 van de 26 gevallen ging het om kwesties rond de leer 21 .
Het eerste ons bekende geval betrof een lidmaat uit Monnickendam voor wie in 1593 de
ban dreigde. Hij hield vast aan zijn voornemen te huwen met de zuster van zijn
overleden echtgenote, hoewel dit gold als een vorm van bloedschande. 22 Een zuster uit
dezelfde gemeente mocht in 1595 worden geëxcommuniceerd omdat zij uiteindelijk
toch naar de doopsgezinden overging, ondanks jarenlange vruchteloze vermaningen. 23
Vijf jaar later werden opnieuw twee Monnickendammers afgesneden. Roel Gerritsz
toonde zich zeer hardnekkig in zijn afwijkende visie op de gereformeerde leer en Jan
Pietersz Glas verscheen nimmer in de kerk. Opstellingen die beide mannen uiteindelijk
het lidmaatschap kostten. 24 In 1616 vroeg en kreeg de Monnickendammer kerkenraad
wederom permissie om de ban te mogen uitspreken over een zeer 'godloos' levende
broeder van de gemeente. 25 In 1637 en 1643 werden nog eens twee Monnickendammers
met excommunicatie bedreigd, nu als gevolg van voortdurende dronkenschappen. 26 En
ook in 1648 werd toestemming gevraagd om tot de uiterste trap van de tucht over te
gaan. 27 Uiteindelijk wenste de kerkenraad in dit geval niet verder te gaan dan het met
naam en toenaam voorstellen van de immer dronken Jacob Cornelisz Laen en Hendrick
Gerritsz. Uit diezelfde kerkenraadsacta valt op te maken dat in 1608, 1612 en 1617 nog
drie mannen zijn geëxcommuniceerd als gevolg van hun aanhoudende dronkenschappen
en huwelijksproblemen. 28 Een zelfde lot trof Geertje Arentbroers in 1628 29 en Maritgen
de vrouw van kapitein Arent in 1653. Beiden kozen, in het voetspoor van hun
hardhandige echtgenoten voor de katholieke leer. In 1651 stierf Metgen in het Oude
Mannenhuis vlak voordat zij door de ban getroffen werd. Zij had zich al laten herdopen
bij de doopsgezinden. 30 Ten slotte weten we uit de kerkenraadsacta dat Jan de Backer
wel met de ban werd bedreigd, maar niet daadwerkelijk is afgesneden. Hij bespotte kerk
en kerkenraad aanhoudend tussen 1609 en 1615, zodat de kerkenraad al in 1612
21 Kwesties rond de leer kunnen gaan om geloofsafval naar andere stromingen, om langdurige absentie uit
de kerkdiensten of om spotten met de gereformeerde leer.
22 Acta van de classis Edam, 26.4.1593.
23 Acta van de classis Edam, 7.10.1595.
24 Acta van de classis Edam, 22.3.1601; beide gevallen komen in paragraaf 4.5 uitgebreider aan de orde.
25 Acta van de classis Edam, 26.9.1616.
26 Acta van de classis Edam, 18.5.1637; 26.5.1643.
27 Acta van de classis Edam, 20.4.1648.
28 In deze gevallen was overleg gepleegd met de classis over het voorstellen met naam en gaf de
vergadering direct toestemming om zo nodig ook tot de uiterste trap over te gaan. Acta van de classis
Edam, 31.10.1606, 28.7.1608, 30.5.1611. Alleen over Jacob Claesz Keijsser zijn geen vragen in de
classicale acta te vinden, hoewel hij in 1617 werd geëxcommuniceerd. Kerkenraadsnotulen
Monnickendam, 28.5.1617.
29 Acta van de classis Edam, 1.5.1628, kerkenraadsnotulen Monnickendam, 26.11.1628. In 1617 had een
ander vrouwelijk lidmaat dit lot weten te ontlopen door uit Monnickendam te vertrekken. Zij koos voor
een overgang naar de doopsgezinden. Acta van de classis Edam, 26.9.1616, kerkenraadsnotulen
Monnickendam, 4.5.1617.
30 Acta van de classis Edam, 12.4.1649, 8.8.1650. De classis was in beide gevallen voorzichtiger dan de
kerkenraad en raadde in 1650 aan beide vrouwen nog eens extra met verzwegen naam voor te stellen,
alvorens verdere stappen te ondernemen. De kerkenraad achtte dit overbodig, omdat voorstelling zonder
naam kerkordelijk maar eenmaal nodig was, voor men bij hardnekkige zondaren over kon gaan tot het
noemen van de naam. Dit standpunt werd op de eerstvolgende classisvergadering voorgelegd en
overgenomen. Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 15.8.1650, 21.8.1650, 6.11.1650. Excommunicatie
van Maritge Arents: kerkenraadsnotulen Monnickendam, 12.11.1653. Deze vrouw werd drie jaar later
van de ban ontslagen en weer als lidmaat aangenomen: 29.11.1656. Over de dood van Metgen in het
Oude Mannenhuis: kerkenraadsnotulen Monnickendam 5.11.1651.
hoofdstuk 4/ pag. 188