De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

positief antwoord op dergelijke verzoeken werd ontvangen, maar ook hier zonder veel
effect op de katholieke opmars. 132
In de vroedschapsnotulen zelf lezen we overigens niets over dergelijke rekwesten van
kerkenraadzijde, wel over de noodzaak om via de Staten van Holland orde te stellen op
de ‘groote ende excessive stoutigheden vande pausgezinden’. Dergelijke voorstellen
bereikten Edam vanaf 1636 vanuit die Staten van Holland en konden altijd op
instemming rekenen. Uit de kerkenraadsacta valt verder op te maken dat de ouderlingen
in 1639 de opdracht mee kregen, om tijdens de huisbezoeken ook te controleren of er op
de scholen eventueel ‘paepsche boecken’ gebruikt werden. Vier jaar tevoren was
gemeld dat schoolmeester Jan Pietersz met dergelijke boeken zou werken. 133 De
kerkenraad had deze zaak daarop bij de burgemeesters aangekaart, zonder dat dit sporen
in de burgemeestersboeken heeft nagelaten. Nam men daarom in 1639 het heft in eigen
hand?
Al deze gezamenlijke verontwaardiging èn de inzet van Floris Mathijsz, schout en
baljuw van Edam 134 , konden niet verhinderen dat de katholieken ook in Edam vaste voet
aan de grond kregen, zodat in 1643 door de kerkenraad werd geconstateerd dat zij
iedere zondag hun gewoonlijke diensten hielden, dat zij daarnaast ‘ja dagelickse
vergaderinge (hielden), hoewel dese niet met heel grootten getale’ en dat zij inmiddels
over twee kerken beschikten, ‘groot ende kleen, staende d’eene tusschen 5 paepsche
huijsen, d’andere ten minsten tusschen drye, daer men uyt de ene tot de andere kan gaen
ende elck hebbende sekere uijtgangen’.
Een jaar later drong de kerkenraad er bij de burgemeesters op aan ‘acht te nemen dat de
Paep geen vrijheyt en neme om te olyen de dootsiecke gelijck als voor desen geschiet
is’. Bovendien werd door deze pastoor ook de heilige doop bediend. Iets wat overigens
pas tot protesten leidde, toen dit tegen de wil van de vader van een van die aldus
gedoopte kinderen geschied bleek te zijn. 135
Het is dus ook voor Edam maar de vraag of men zich, zowel van kerkelijke als van
overheidszijde echt met alle middelen tegen deze opkomst heeft verzet, of dat men het
ook hier vooral hield bij woorden en minder bij daden en zich vanaf de tweede helft van
de jaren ’30 136 , in feite bij de ontstane situatie neergelegd heeft. Wel iets later dus dan in
Purmerend, maar met dezelfde uitkomst.
132 Kerkenraadsnotulen Edam, 2.11.1631, 9.11.1631, 6.2.1633, 6.3.1633, 3.7.1633,
11.6.1634, 2.7.1634, 8.9.1634, 5.11.1634. Daarna wordt de frequentie lager en kwam
het thema steeds nadrukkelijker pas aan de orde naar aanleiding van classicale of
synodale oproepen daartoe.
133 Kerkenraadsnotulen Edam, 9.4.1635, 30.10.1639.
134 Deze schout liet op 28 juni 1635 aan de Staten van Holland weten gedaan te hebben
wat hij kon om het inkomen van ‘Jesuyten, paepen, monnicken en diergelijcke’ te
verhinderen. Zo zou hij ‘een paep ghevanghen ghenoemen, terecht gestelt en hem bij
den rechter laeten condemneeren’ en zo vaak als mogelijk katholieke bijeenkomsten
hebben verstoord. In zijn rapportage hierover sprak hij de wens dat allen ‘die noch in de
blintheyt van de pausselijcke superstitie steecken, haer tot Godt en den rechten
godtsdienst mochten keeren’.(tekst opgenomen in: Costerus Pzn, De Groote of Sint
Nicolaas Kerk te Edam, p. 63). Deze schout lijkt uit ander hout gesneden dan zijn
college in Purmerend, maar of hij in praktijk aldoor zo actief optrad is niet met
zekerheid te zeggen. Afdoende was het in ieder geval niet.
135 Kerkenraadsnotulen Edam, 18.10.1643, 1.11.1643, 30.10.1644.
136 In 1635 komen we in de memorieboeken van de Burgemeesters de eerste priester,
hoofdstuk 7/ pag. 360