De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

problemen in de door de Bestandstwisten gescheurde classis Hoorn. Deze delegatie
bestond uit vijf predikanten, één uit iedere classis, Hoorn uitgezonderd, en twee
ouderlingen.
Hoewel men in die beginjaren dus hooguit drie maal per jaar vergaderde, overigens heel
wat vaker dan in Zuid-Holland 8 , werd pas vanaf 1594 met synodegedeputeerden
gewerkt. 9 Zij vormden vanaf dat moment een soort dagelijks bestuur voor de periode
gelegen tussen twee synodevergaderingen. Namens de synode voerden zij opdrachten
uit, al dan niet in overleg met de gedeputeerden van de Zuid-Hollandse synode. Hierbij
moet gedacht worden aan het indienen van rekesten en remonstranties bij de
verschillende overheden, het beheren van de synodale financiën en in ieder geval vanaf
1620: het bijwonen van de classicale examens. Men koos steeds twee gedeputeerden
voor twee jaar, waarbij ieder jaar één van beide aftrad. Ik kom nog terug op deze
functionarissen en hun bevoegdheden door de jaren heen.
Het was niet de taak van de gedeputeerden om de synodale vergaderingen voor te
bereiden. Dat werd gedaan door de synodale classis, dat wil zeggen door de classis waar
de eerstvolgende synodale vergadering gehouden werd. Deze classis vroeg de Staten
van Holland om permissie voor het houden van de vergadering, stelde aan de andere
classes de datum van die vergadering voor en vroeg om toezending van gravamina. 10
Via een gravamen kon een classis zaken met betrekking tot de leer, de kerkorde, de
algemene kerkelijke belangen of de openbare orde indienen, die men op de
synodevergadering wilde laten bespreken. 11 Dit betrof bijvoorbeeld vragen over het
gezag van de synode, over het onderhoud van predikantsweduwen, over de
doopbediening of over het bestrijden van katholieke gebruiken als het knielen op de
graven. De aldus verzamelde gravamina werden vervolgens aan alle classes
rondgestuurd. Zo konden zij bepalen welke standpunten hun afgevaardigden moesten
innemen ten aanzien van de aldus ingediende kwesties.
Met ingang van 1583 werd een vaste volgorde aangehouden ten aanzien van de plaats
waar men vergaderde, te weten: Alkmaar – Haarlem – Amsterdam – Hoorn – Enkhuizen
– Edam. Hier werd alleen van afgeweken voor extra vergaderingen: in 1598 te Alkmaar,
in 1618 te Hoorn en in 1632 te Amsterdam. Van de 20 vergaderingen die gehouden
werden in de jaren tot 1583, vonden er vijf in Alkmaar, vijf in Hoorn en vijf in
Enkhuizen plaats. Hoewel ook Edam al vanaf 1572 deel uitmaakte van de Noord-
Hollandse synode, vonden daar in deze jaren maar twee vergaderingen plaats, evenveel
als in Amsterdam, dat sinds 1578 deel uitmaakte van de synode en slechts één maal
vaker dan in Haarlem, dat pas vanaf 1580 tot de synode behoorde. Edam bleef, als
classis van het eerste uur, op dit punt dus duidelijk achter bij de classes Alkmaar, Hoorn
8 Abels, Wouters, Nieuw en ongezien, dl 1, pp. 141-142 en Reitsma,Van Veen, Acta der Provinciale en
Particuliere Synoden, dl 2, laten zien dat in Zuid-Holland de particuliere synode tussen 1572 en 1586
slechts vijf maal bijeen kwam: in 1575, 1579, 1581, 1583, 1586. Pas daarna kwam men jaarlijks samen.
De vergadering van 1575 wordt bij Abels en Wouters niet genoemd, hoewel van deze vergadering wel
een ‘zeer kort extract’ te vinden is in de uitgave van Reitsma en Van Veen, pp 157-170; zie ook p. XVI.
9 Acta van de Noord-Hollandse synode, 7.6.1594. In deze acta is voor het eerst sprake van de verkiezing
van twee synodegedeputeerden, zonder dat daarbij uitgewijd wordt over hun taken. In latere acta zien we
hoe opdrachten worden toebedeeld aan de gedeputeerden en hoe zij verantwoording over de financiën
afleggen. Zie bijvoorbeeld 17.6.1597 en 22.6.1598.
10 Zie bijvoorbeeld de acta van de classis Edam, 30.3.1598: de classis Edam stelde voor de particuliere
synode op 22 juni te houden en meldde dit aan de Staten van Holland en aan de andere Noord-Hollandse
classes.
11 Abels, Wouters, Nieuw en ongezien, dl 1, pp. 142-143.
hoofdstuk 6/ pag. 294