De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Dat de kerkenraad zich zeer wel bewust was van deze spanningen binnen de eigen
gemeente en van het feit dat deze mede voortvloeiden uit de strikt contraremonstrantse
opvattingen van ds. Samuel Bartholdi, blijkt in de jaren ‘20 bij de zoektocht naar een
tweede predikant. Bartholdi was ontstemd over de geringe inspraak die hem gegund
werd bij de keuze van de mogelijke kandidaten. Het ging immers om zijn aanstaande
collega. Hierop werd hem gevraagd naar wie zijn voorkeur uit ging. Naast twee andere,
door de kerkenraad al afgewezen kandidaten, stelde Bartholdi voor Cornelius, de zoon
van zijn echtgenote eens te gaan horen: ‘hij wiste dat het een welgeleert jongman was,
die wel gestudeert hadde ende suijver inde leere was etc'. De reactie kwam direct:
‘Cornelius en dient ons hier niet’. Niet omdat men iets op de jongeman in kwestie aan te
merken had, maar ‘om u eere wille Broeder, want ick wilt wel rontuijt seggen, so
Cornelius hier beroepen worde, so sult ghij hier niet veel vruchten meer doen’.
Geen Bartholdi-adept dus voor Monnickendam als het aan de broeders lag. Wilde men
zo voorkomen dat de remonstranten ter plaatse verder in de kaart gespeeld werden?
Nader overleg tussen de kerkenraad en de teleurgestelde Bartholdi leverde een
eensgezinde voorkeur voor ds. Martinus Bruno van Middelie/ Kwadijk op. Een bekende
uit de classis, zo voerde Barthodi als hoofdargument aan. 241 We weten inmiddels dat dit
beroep niet het door Monnickendam gewenste resultaat opleverde. 242
In de Monnickendamse vroedschapsnotulen van 1630 lezen we hoe ‘hier te stede
seecker arminiaensche predicant gecomen is, die hem soude vervorderen de ghemeente
oproerich te maecken’. Hij werd ontboden bij de burgemeesters en hem werd
opgedragen zich stil te houden en niet te prediken. Blijkbaar was dit aan dovemansoren
gericht, want deze Johannes Malinius werd kort daarna aangezegd binnen twee maal 24
uur de stad te verlaten. Desondanks preekte hij nauwelijks een maand later weer in
Monnickendam, ten huize van Geert Thijmesdr. Beiden werden gearresteerd en de
vroedschap benadrukte dat men alles in het werk zou stellen om verdere remonstrantse
bijeenkomsten te weren, als zijnde strijdig met de landelijke plakkaten. 243
241 Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 16.3.1620. Over deze hele kwestie, zie ook:
Appel, ‘De Zarken in Monnickendam’, pp. 49-55.
242 Zie paragraaf 5.3.
243 Vroedschapsnotulen Monnickendam, 13.2.1630, 19.2.1630, 18.3.1630. Rogge en
Tideman noemen Daniël Johannesz Snecanus als predikant die Monnickendam vanaf
1630 bediende. De Remonstrantsche broederschap, p. 419. Deze naam is ook te vinden
bij Van Lieburg, Repertorium, dl 1: geboren in Ridderkerk, ca. 1580, afgezet als
remonstrant in 1618, reizend remonstrant predikant te Monnickendam, 1630-1632
(daarna te Hoorn en elders). Dit is dus een ander dan Johannes Malinius, geboren te
Borculo, waar de vroedschapsnotulen over spreken. In januari 1630 bereikten in
Amsterdam de spanningen tussen de kerkenraad en de magistraat hun climax in de
verbanning van ds. Smoutius. Deze kerkenraad onder zijn leiding had in de jaren
daarvoor fel gestreden tegen de toenemende vrijheden voor de remonstranten en de
groeiende inmenging van de lokale overheid in kerkelijke zaken. Over dit geschil en de
politieke implicaties, zie: Israel, De Republiek, 1477-1806, dl 1, pp. 564-570. De classis
Edam stelde zich vierkant op achter Smoutius en de zijnen (Zie paragraaf 6.3). Ook de
Monnickendamse vroedschap boog zich herhaaldelijk over deze kwestie en koos voor
eenzelfde opstelling: de kerkorde zoals te Dordrecht bevestigd, diende onverkort
gehandhaafd te worden. De plakkaten tegen de remonstranten behoorden vernieuwd te
worden en er moest een provinciale synode bijeengeroepen worden om over de
kerkelijke problemen te oordelen. Vroedschapsnotulen, 17.3.1630, 20.4.1630, 7.5.1630,
hoofdstuk 7/ pag. 384