De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

ediening van de kinderdoop. Zo leren we uit de kerkenraadsacta van Monnickendam
dat Geertje Bronses in 1620 ernstig vermaand werd over het feit dat zij haar kind nog
niet ten doop had gehouden. Het feit dat Geertje, mede onder druk van haar man, sterk
in remonstrantse richting neigde, deed aan deze vermaning niets af. Ook als een moeder
zich afwendde van de ware gereformeerde religie en dus niet kon beloven het kind in
die religie te onderrichten, behoorde ze er toch voor te zorgen dat haar kind de heilige
doop ontving. 109 De zaligheid was dan wel niet aan de doop gebonden, maar men beging
wel een grove zonde als men de doop 'in syne jonckheydt naerlatende ende Godts raed
(Luc. 7) tegen haerselven verwerpende'. 110
De doop, als het eerste zegel van Gods genadeverbond mocht eigenlijk aan geen enkel
kind geweigerd worden en zelfs het ongeloof van de ouders kon dit verbond niet teniet
doen, zo erkende de classis in 1600 111 en zo zal het door de dorpen en in ieder geval ook
door Monnickendam en Purmerend nog lang zijn toegepast. 112 Gezien de herhaalde
vragen over het mogen dopen ten behoeve van een kerkelijk huwelijk, is het daarnaast
goed mogelijk dat verschillende gemeenten ook in dit opzicht de weg naar de doopvont
voor zoveel mogelijk dorpelingen wilden effenen.
Huwelijk
Naast de al gememoreerde vragen rond het dopen ten behoeve van een kerkelijke
huwelijkssluiting en vragen waarin huwelijksproblemen en tuchtoefening elkaar
raakten, werden nog eens 27 vragen rond huwelijkse aangelegenheden gesteld vanuit de
verschillende gemeenten. Negen daarvan waren afkomstig uit de steden, met name uit
Edam (zeven maal), de overige 18 uit de dorpen. De meeste vragen dateren uit de jaren
voor 1630.
In 1580 hadden de Staten van Holland een politieke ordonnantie gepubliceerd ‘op ’t
stuck vant huwelyck’. Van kerkelijke zijde werd deze ordonnantie als onvolledig
beschouwd en pleitte bijvoorbeeld de Noord-Hollandse synode met name vanaf de jaren
’20 voor het aanscherpen van de regels over bloedverwantschap, voor het verbieden van
incestueuze huwelijken en voor betere regels om voorhuwelijkse seks, het lichtvaardig
verbreken van de ondertrouw en echtscheiding tegen te gaan. Pleidooien die door de
classis Edam van harte werden onderschreven. 113
Om die pleidooien kracht bij te zetten besloot de particuliere synode van Noord-Holland
om via de classisgedeputeerden alle huwelijkse kwesties te verzamelen, ten einde deze
aan de Staten te kunnen voorleggen met het verzoek om de ordonnantie op de
huwelijkse zaken uit te breiden en waar nodig te herzien. In 1628 werd de zaak opnieuw
ter hand genomen, ditmaal in navolging van de Zuid-Hollandse synode. In deze
vergadering rapporteerden de synodale gedeputeerden dat zij de huwelijkse
ordonnanties van de Staten van Holland hadden doorgelicht en daarbij tot de conclusie
kwamen dat niet alle huwelijkse misstanden hierin werden verwoord. De synode besloot
109 Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 10.8.1620, 20.8.1620.
110 Reitsma, Van Veen, Acta der provinciale en particuliere synoden, dl III, Acta van de synode van Delft,
27.8.1596, art. 39; in antwoord op een vraag vanuit Noord-Hollandse synode.
111 Acta van de classis Edam, 23.5.1600.
112 In de classis Delft en Delfland werd in ieder geval tot in de jaren ’20 een zelfde zeer ruime praktijk
gehanteerd. Abels en Wouters, Nieuw en Ongezien, dl 1, p. 200-202.
113 Over de ordonnantie van 1580 en de kerkelijke reacties daarop, zie: Van der Heijden, Huwelijk in
Holland, pp. 45-50, 56-59; zie verder ook paragraaf 8.1.
hoofdstuk 4/ pag. 205