De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

De classis prees Ilpendam voor haar ijver, maar vermaande deze plaats wel omdat niet
vooraf met Purmerland was overlegd over dit voorstel. Purmerland bleek echter geen
bezwaren te hebben, mits ds. Gael aan Purmerland verbonden bleef. Hierna was de zaak
snel beklonken en kon de classis het verzoek van de beide kerkenraden ondersteunen
naar de Gecommitteerde Raden toe. De financiën ter plaatse zullen gezond geweest zijn,
want tussen het eerste verzoek van Ilpendam en de definitieve goedkeuring verstreken
nauwelijks drie maanden, een absoluut record. 58
Combineren en separeren in Waterland
Het Waterland omvatte zes hoofddorpen en zes daaraan ondergeschikte dorpen 59 , die
allemaal voor kortere of langere tijd op verschillende manieren gecombineerd zijn
geweest, waarbij de bestuurlijke banden niet altijd samenvielen met de kerkelijke. Zo
vormden Schellingwoude en Buiksloot een banne 60 , maar zijn nooit kerkelijk met elkaar
gecombineerd geweest, evenmin als Zunderdorp en Nieuwendam. De wijze waarop
dorpen gecombineerd werden, zal doorgaans allereerst ingegeven zijn door financiële
overwegingen, blijkens een verzoek van de Noord-Hollandse synode aan de Staten van
Holland in 1578, om sommige rijkere dorpen met armere te verenigen. 61 Een tweede
overweging kan de onderlinge bereikbaarheid geweest.
De hoofddorpen Broek in Waterland en Zuiderwoude vormden van 1585 tot 1600 een
combinatie, net als de hoofddorpen Zunderdorp en Ransdorp, aangevuld met het bij
Ransdorp behorende Holysloot, voor de jaren 1584-1598. De twee andere hoofddorpen
Landsmeer en Schellingwoude kwamen, samen met de aan hen ondergeschikte dorpen
Watergang en Buiksloot, pas in 1595 in beeld. Uitdam wordt voor het eerst genoemd in
1604, Durgerdam net als Uitdam ressorterend onder de banne van Ransdorp, in 1619,
Nieuwendam als laatste pas in 1627. De talrijke herschikkingen die zich in deze regio
hebben voorgedaan, laten zich goed volgen via de classicale acta en geven een aardig
beeld van de verbreiding van de nieuwe leer in Waterland en de rol van de classis in
deze.
In Landsmeer en Buiksloot werden vanaf 1582 incidenteel diensten verzorgd door de
predikant van Purmerland/ Ilpendam. Dit zal inderdaad maar zeer incidenteel geschied
zijn, want in 1595 werd vanuit Buiksloot gevraagd om eens per drie weken van
classiswege bediend te mogen worden. Mocht bij deze diensten na drie of vier keer
blijken, dat gesproken kan worden van 'goede viericheijt dier luyden totten gehoor van
goodts woort', dan wilden de Buiksloters graag de assistentie van de classis inroepen om
bij de provinciale overheid te kunnen pleiten voor de komst van een predikant voor
Buiksloot in combinatie met Schellingwoude en één voor Landsmeer tesamen met
Watergang. 62
De zo gewenste assistentie werd verleend, waarop in april 1596 de dorpen Landsmeer,
Buiksloot en Watergang om permissie vroegen om gezamenlijk een beroep op de
58 Acta van de classis Edam, 27.7.1637, 7.9.1637, 5.10.1637.
59 Te weten: Broek in Waterland; Zuiderwoude met een gedeelte van Uitdam; Zunderdorp met
Nieuwendam; Ransdorp, met Holysloot, Durgerdam en eveneens een gedeelte van Uitdam; Landsmeer
met Watergang en Schellingwoude met Buiksloot.
60 Een banne is een bestuurlijke eenheid, de voorloper van de burgerlijke gemeente. Meestal omvatte een
banne twee of meer dorpen en werd zij genoemd naar het hoofddorp. Zie Van der Woude, Het
Noorderkwartier, pp. 27-29.
61 Acta van de Noord-Hollandse synode, 8.4.1578 (art. 10).
62 Acta van de classis Edam, 7.10.1595.
hoofdstuk 3/ pag. 138