De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

met de lokale jaarmarkt. 84 Uit die zelfde jaren vóór de Dordtse synode dateren ook de
volgende voorbeelden. In 1598 werd een lidmaat aangesproken om zijn absentie bij het
Avondmaal in verband met een bezoek aan de Amsterdamse kermis, in 1618 een ander
omdat hij naar de varkensmarkt was gegaan. Beide kwamen er zonder verdere
vermaning vanaf. 85
In 1620 werd de toon iets anders. Nu pleitte men ervoor om de gewoonlijke stilstand
van de zondagse diensten ten tijde van de hooitijd maar liever te weren tot meerder
heiliging van de sabbat. De kerkenraad besloot dit als een gravamen via de classis aan
de synode voor te leggen, maar in de classicale acta komt dit voorstel niet voor.
Blijkbaar heeft deze vergadering het niet overgenomen. 86
Heel veel zorgen maakte de Edamse kerkenraad zich niet over de verstoringen van de
zondagsrust, want pas in 1631 kwam het punt weer aan de orde. Op aandrang van de
kerkenraad vernieuwden de burgemeesters de oude keuren tegen de ontheiliging van de
zondag. Waarschijnlijk refereerde men hierbij aan de al aangehaalde keur uit 1614 of
1615 ‘tegen de ontheijliginge van den sondagen ende biddagen ende verscheijden grove
sonden’, zoals te vinden in het Edamse overheidsarchief. 87
De tekst laat zien hoe de overheid hechtte aan handhaving van de zondagsrust, in ieder
geval tijdens de predikatie, en zich zorgen maakte over de toenemende verstoring
daarvan. Daarnaast bevat deze keur ook een uitgebreide opsomming van ander
ongewenst en voortaan strafbaar gedrag als ‘sweeren, vloecken, het gebruijck van
duijvelsche besweringen, waersegginge ende segenen’, het verkleed lopen en van
‘caetsen ende danserien’ op zondag, onder ‘de predicatie van Godts H. Woort’. Voorts
verbood men het verspreiden van onbehoorlijke liederen, tot oneer van Gods Naam en
verstoring van de rust en het spelen met ‘caerten, dobbelsteenen, troeffspeelen (en)
cruijssemunten’, terwijl ook niemand op zondag ‘moet zijn handtwerck doen’.
Op 18 februari 1631 werd deze keur dus vernieuwd en uitgebreid ‘tegen prophanatie
vanden Sabbath ende andere feest ofte vierdagen’. Zo werd nu ook paal en perk gesteld
aan volksspelen als ‘kloot te schieten, te kaetsen (en) balslaen’ en aan allerlei soorten
van handel en aan het tappen op ‘sondags smorgens, voor ende onder de predicatie van
Godes H. woort’. Ook kwamen de zondagse markten aan bod, die ‘totten aenvanck
vanden voorsz. predicatie ende langer wert gecontineert, alles streckende tot
prophanatie ende ontheijliginge vanden Sabbath ende veroorsaeckende bij vele een
verhunderinge ende beletsel van haer ter kercke tot het gehoor van Godes H. woort te
vervoegen’.
De spelen werden verboden, alle nering tot drie uur ‘s middags stilgelegd en de
herbergen mochten niet langer op zaterdagavond of -nacht drank schenken of tabak
verkopen. Ook de herbergbezoekers konden voortaan op een boete rekenen. Van alle
markten werd alleen ‘die (van) vis uitte noortzee (..) ten drie uijren namiddach (..)
toegelaten’. 88
84 Kerkenraadsnotulen Edam, 28.8.1599, 5.9.1599 (uitstel in verband met de Amsterdamse kermis), ook
aangehaald door Van Deursen, Mensen van klein vermogen, p. 129; kerkenraadsnotulen Edam, 11.3.1612
(uitstel in verband met de jaarmarkt).
85 Kerkenraadsnotulen Edam 27.9.1598, 5.8.1618.
86 Kerkenraadsnotulen Edam 26.7.1620, Cl. Acta 27.7.1620, 17.8.1620. In het verlengde van de classicale
acta is dit punt ook in de synodale acta niet terug te vinden. Acta Noord-Hollandse synode 25.8.1620.
87 Oud Archief Edam, inv. nr. 43, f. 41v – 43.
88 Kerkenraadsnotulen Edam, 9.2.1631, Oud Archief Edam, inv. nr. 44A. De bepalingen uit 1614-1615
gewijd aan de daar genoemde ‘grove zonden’, keren niet terug in deze latere keur. Stoorde men zich nu
minder aan deze gedragingen dan tijdens de Bestandstwisten, of waren die eerdere bepalingen zo effectief
geweest dan herhaling overbodig was?
hoofdstuk 8/ pag. 409