De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

huwelijk, doop en gemeenteopbouw waren opgelost. Of dit inderdaad zo is zal in de
volgende paragrafen worden behandeld.
4.2. ‘Of de kerckelicke Discipline gheoeffent wordt’
Vanuit elke gemeente is wel eens een vraag aan de classis voorgelegd, maar niet elke
kerkenraad heeft de classis geraadpleegd over de tuchtoefening. Vooral gemeenten die
zich maar zelden lieten zien, zoals Zunderdorp, Schellingwoude, Etersheim/ Schardam
(vanaf 1602), Marken (vanaf ca.1607) Ransdorp/ Holysloot (vanaf ca.1610) en
Buiksloot/ Nieuwendam (vanaf 1627) stelden niet of nauwelijks vragen rond de
tuchtoefening. Dit zelfde geldt voor Oosthuizen en Warder, hoewel de verschillende
predikanten van deze gemeenten (gecombineerd tot 1626) de classisvergaderingen
frequenter bezochten dan hun collega's van de hiervoor genoemde dorpen.
Dit zou betekenen dat in deze gemeenten de hogere trappen van de tucht nooit werden
overwogen. Om iemand met naam en toenaam voor te mogen stellen als zondaar of
zelfs af te snijden van de kerkelijke gemeente was namelijk classicale instemming
vereist. Deze bepaling vinden we in de kerkorden zoals opgesteld in Middelburg en Den
Haag. 13 De provinciale synode van Dordrecht noteerde al in 1574 dat men eerst met de
classis diende te overleggen alvorens de ban uit te spreken. 14 Dit zelfde gold voor de
wederopname van een boetvaardige geëxcommuniceerde. Op het platteland zal het
zeker wel eens anders zijn toegegaan, getuige een vraag uit 1581 'dat gelet worde opte
predicanten vanden dorpen, oft sy den gevallenen persoonen openbare reconciliatie
sullen mogen voirschryven sonder advuys des Classis'. De Middelburgse synode
antwoordde hierop met een stellig: 'Neen, overmidts de selve predicanten dicwils niet
ghenouch ervaeren zijn in kerckelicke Discipline, noch oock voorsien en syn van eenen
ervaren kerckenraedt.' 15
Het is mogelijk dat in de dorpen waarvan de predikant zich nimmer tot de classis
wendde met vragen, de kerkenraad geheel zijn eigen gang ging en geen tucht wenste uit
te oefenen, maar logischer lijkt het dat men inderdaad niet de behoefte gevoeld zal
hebben de voortgaande trappen van de tucht toe te passen. De eerste trap van de tucht,
het noemen van de overtreding, zonder de naam van de overtreder te openbaren kon
men zonder classisadvies toepassen.
Werkte de onderlinge vermaning afdoende in een kleine gemeenschap, waar iedereen
elkaar kende? Was men in deze dorpen milder, als gevolg van een wat ruimere
opvatting ten aanzien van de toelating tot het Avondmaal? Of probeerde men de problemen
primair zelf op te lossen, eventueel met behulp van de plaatselijke overheid, omdat
men liever geen beroep deed op bovenlokale organen?
Incidentele gegevens duiden erop dat in deze dorpen wel tucht werd geoefend, maar dat
deze inderdaad minder op de spits werd gedreven. Zo wendde een lidmaat uit Warder
zich in 1623 tot de classis met klachten over zijn kerkenraad: men had zonder met hem
te overleggen, zijn zaak openlijk aan de gemeente voorgesteld. Zijn naam was daarbij
weliswaar niet genoemd, maar voor iedereen was duidelijk wie het betrof. De
13 Acta van de nationale Synode van Middelburg, 1581; art. 62, 63 en Part. Kwestie 39; acta van de
nationale synode van Den Haag, 1586; art. 80.
14 Acta van de provinciale synode van Dordrecht, 1574, art. 73, 82.
15 Acta van de nationale Synode van Middelbrug, 1581, Part. Kwestie 96, antwoord 70.
hoofdstuk 4/ pag. 186