De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

met een lokale ouderling mocht een classisgezant de lidmaten bezoeken. Uit deze
rondgang blijkt dat de meeste lidmaten tevreden over Petri waren. Alleen de
opponenten, inmiddels zo'n zeven à acht in getal, hun vrouwen en nog eens zeven of
acht andere lidmaten achtten vertrek van Petri stichtelijker dan een verlengd verblijf. 243
Enkele namen uit de oppositie van 1601 klinken ook nu weer. Gaat het wellicht om
kritische gemeenteleden die buiten de kerkenraad gehouden werden? Om een lokale
machtstrijd? In ieder geval stond de magistraat ditmaal aan de zijde van de kerkenraad,
met uitzondering van Mathijs Melisz 244 , terwijl in ieder geval een aantal schepenen
partij koos voor de klagers. 245
Hoe luidden de klachten? Allereerst werd Petri er van beschuldigd meer dan een jaar
ongehuwd te hebben samengewoond met zijn dienstmaagd, die door hem naar Oost-
Friesland zou zijn gestuurd toen zij van hem zwanger bleek te zijn. 246 Dit zou kunnen
kloppen met het verzoek van Petri in 1603, om classisbediening te Purmerend omdat hij
in verband met een reis naar Emden tijdelijk afwezig zou zijn. Dit verzoek werd
afgewezen, omdat het een privé-reis betrof. 247
De volgende aanklacht betrof het feit dat Petri vlak voor het houden van het Heilig
Avondmaal, plachtte af te kondigen dat zij die zich met 'hoererij' 248 besmet hadden, niet
welkom waren aan de tafel. Een vermaning die vooral bij Albert Jansz, één van de
woordvoerders van de oppositie, hard aangekomen zal zijn. In de tijd dat de affaire Petri
speelde, legde hij via Petri, zijn eigen huwelijkscasus aan de classis voor: zijn bruid had
hem na twee huwelijkse afkondigingen laten zitten. Was hij nu wel of niet aan haar
gebonden? De classis verwees hem naar de magistraat om hem van zijn beloften te
ontslaan en legde de zaak verder als particuliere kwestie aan de synode voor. Classis en
synode lieten vervolgens weten hem aan zijn beloften te houden, totdat de magistraat
hem zou hebben vrijgesproken. Het zal dus enige tijd geduurd hebben voor Albert weer
een vrij man was en welkom aan de tafel des Heren. 249
De klacht jegens Petri betrof vooral het feit dat hij en zijn dienstmaagd zelf wel gewoon
ter tafel bleven komen, ondanks hun eigen besmetting met 'hoererij'. Maar dat was nog
niet alles. Uit het vervolg van de klachten blijkt dat Petri gepoogd zou hebben de
zwangerschap van zijn aanstaande vrouw af te breken en dat hij de beschuldigingen nu
eens bekende, dan weer grotendeels ontkende. Hierna kreeg Petri het woord. Hij
bekende inderdaad al vóór de huwelijksvoltrekking, na de onderlinge wederzijdse
beloften met haar het bed gedeeld te hebben. Dit beschouwde hij echter niet als
onwettig, omdat ze immers al een heimelijk huwelijk gesloten hadden. Inmiddels had
Petri wel begrepen dat dit een onjuiste gang van zaken was en hierover schuld bekend.
Dat de openbare huwelijkssluiting zo lang op zich liet wachten, was volgens hem te
wijten aan zaken als 'peste, bloetgangh etc'. 250 Pas daarna kon zij naar Oost-Friesland
243
Acta van de classis Edam, 12.10.1606.
244
Melis Mathijsz was lid van de vroedschap sinds in ieder geval 1579, vroedschapsnotulen Purmerend,
17.1.1579.
245
Acta van de classis Edam, 31.10.1606.
246
Acta van de classis Edam, 25.9.1606, 2.10.1606.
247
Acta van de classis Edam, 7.4.1603.
248
Onder hoererij werd seksuele gemeenschap tussen twee ongebonden personen verstaan. Van Deursen,
Rust niet voordat gy ze van buiten kunt, p. 169.
249
Acta van de classis Edam, 20.1.1603, 1.6.1603, 27.10.1603 ; acta van de Noord-Hollandse synode,
10.6.1603 (de classis verwees de zaak naar de synode, de synode naar de lokale magistraat).
250
In 1603 heerste er in ieder geval pest in Amsterdam en Hoorn en in de jaren 1603-1605 in Alkmaar en
omstreken, Noordegraaf, Valk, De Gave Gods, p. 227. In Purmerend zelf zal geen pest geheerst hebben,
omdat hier geen melding van gemaakt wordt in de vroedschapsnotulen. Dat is wel het geval in 1625
hoofdstuk 5/ pag. 279