De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

hem daarom liever kwijt dan rijk. Naar aanleiding van deze rapportage lieten diverse
classisleden weten, dat indien de kerkenraad hier niets tegen in wist te brengen, men Jan
Pietersz voor een goed man zou houden en dat de schuld inderdaad bij de kerkenraad
lag.
De hevig verontwaardigde kerkenraadsleden toonden daarop in de vergadering aan dat
het rapport vol leugens stond. 223 Mercator was tijdens de presentatie van het door hem
geschreven rapport niet aanwezig. In de daaropvolgende vergadering wel, waar hij ten
slotte schuld bekende. Bij het opstellen van het gewraakte rapport had ds. Strijdt 224
waarschijnlijk geassisteerd, want ook hij moest zich op last van de classis verzoenen
met Monnickendam. 225
Opvallend is dat uit de verslagen blijkt dat Mercator eerst een brief aan de predikanten
van Edam heeft gestuurd, alvorens zijn rapport op de classis te brengen. Zowel deze
brief als het rapport werden, helaas voor ons, in het kader van de verzoening tussen
Monnickendam en de genoemde predikanten vernietigd. 226 Jan Pietersz Glas op zijn
beurt liet via de Edamse predikanten, weten niet van plan te zijn naar de
classisvergadering te komen. Glas was overigens in het geheel niet geneigd tot enige
verzoening, integendeel. Hij liet de kerkenraad vragen om bijbelgedeelten aan te wijzen
op grond waarvan men hem afhield van het Avondmaal. Het feit dat hij elders wenste te
kerken was volgens hem namelijk geen reden om hem onder de tucht te plaatsen: ik ben
‘dieff noch schelm, hoereerder noch overspeelder, noch dronckaert’. Hij had ook niets
op de leer aan te merken, maar wel veel op de kerkenraad en kerkte daarom elders. 227
Een laatste poging van de classis om de partijen toch nader tot elkaar te brengen mislukt
dan ook jammerlijk, waarna in 1601 excommunicatie volgde. 228
Al met al verliep de inmenging van classiswege in dit Monnickendamse tuchtgeval niet
zonder haperingen. De kerkenraad had om classisassistentie verzocht, maar was zelf
ook partij in het conflict en kon het beslist niet waarderen dat in ieder geval een deel
van de classis er toe neigde om zijn tegenstrever gelijk te geven. Het conflict is tevens
een conflict over de reikwijdte van de tuchtoefening. Jan Pietersz pleitte weliswaar voor
strengere handhaving van de tucht, maar accepteerde niet dat de kerkenraad ook op hem
de tucht toepaste. Zijn problemen betroffen immers niet een valse leer of verkeerde
levenswijze, maar een conflict met de kerkenraad zelf. Hij voelde zich gesterkt door het
rapport van de classisafgevaardigden in deze zaak, maar toen binnen de classis de linies
weer waren gesloten, trok Pietersz aan het kortste eind.
Het is niet duidelijk uit de stukken op te maken in hoeverre de Edamse predikanten
handelend optraden om die classicale eenheid te herstellen. Ze zijn in ieder geval wel
door de verschillende partijen apart op de hoogte gesteld en we zagen al dat sommige
classisleden zeer beducht voor hen waren. Er zal hen waarschijnlijk wel veel aan
gelegen zijn geweest om de rijen te sluiten, in deze jaren waarin ook het hierboven
beschreven conflict binnen Edam speelde. De dorpspredikanten Mercator, Strijdt en
Lemgovius, vermoedelijk onder de indruk van de welbespraakte Pietersz, werden door
de overige classisleden samen met de Monnickendammer kerkenraad, onder leiding van
223
Acta van de classis Edam, 23.10.1600, 22.3.601, kerkenraadsnotulen Monnickendam, 26.11.1600.
224
Strijdt was sinds 1598 predikant van Ransdorp en Holysloot, zijn eerste standplaatsen, voordien was
hij schoolmeester te Enkhuizen.
225
Acta van de classis Edam, 30.4.1601, kerkenraadsnotulen Monnickendam, 20.5.1601.
226
Acta van de classis Edam, 30.4.1600; kerkenraadsnotulen Monnickendam, 26.11.1600, 20.5.1601. De
Rapportage in kerkenraadsnotulen komt overeen met de beschrijving in classicale acta.
227
Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 17.9.1600.
228
Acta van de classis Edam, 30.4.1601, kerkenraadsnotulen Monnickendam, 30.9.1601.
hoofdstuk 4/ pag. 227