De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

daarop door de synode vermaand dit punt toch vooral onder de aandacht van de lokale
overheden te brengen. 18
De Monnickendamse kerkenraad wendde zich dus pas in 1643 tot de lokale overheid
om te pleiten voor betere orde rond de huwelijkssluiting, om zo ontijdige en/ of door
ouders ongewenste huwelijken te voorkomen. In de jaren daarvoor hield men zich ook
wel bezig met zaken als voorhuwelijkse seks 19 , verbroken huwelijksbeloften 20 ,
‘jongesellen ende jongedochteren, lidmaet vande gemeynte’ die zich op een
bruiloftsfeest niet zouden hebben gedragen als christenen betaamt 21 zoals zingen en
dansen 22 of te diep in het glaasje kijken. 23 Maar bij al deze kwesties ging het om de
eigen lidmaten die via de tucht tot de orde geroepen werden. En dit was ook het geval
als de kerkenraad sprak over zaken als huwen met een ongedoopte of met iemand van
bijvoorbeeld doopsgezinde huize of bij huwelijksproblemen.
Zo had Jan Gerritsz Wever in 1609 in een dronken bui ‘sijn vrouwe geslaghen (..) also
dat sy beswijmde.’ Erg veel hielpen de vermaningen aan zijn adres niet, zodat men hem
een jaar later weer ernstig bestrafte over zijn ‘onrustigen ende twistich leven met syn
wijff’, in 1612 gevolgd door verdere vermaningen en nieuwe afhoudingen van het
Avondmaal. Dat Wever moeite bleef houden om van de drank af te blijven, deed zijn
huwelijk geen goed. 24 Uiteindelijk zou zijn vrouw hem in 1621 en opnieuw in 1626
verlaten om pas na langdurige kerkenraadbemiddeling weer bij hem terug te keren. 25
Het is maar een voorbeeld uit vele en ook vanuit Edam en Purmerend zijn veel van
dergelijke tuchtgevallen bekend. 26 Zaken die laten zien hoe de kerkenraden ook inzake
het huwelijk zich inspanden om binnen de eigen gelederen alle aanstootgevende
gedragingen te voorkomen of te corrigeren. 27 Maar pas in het laatste decennium van de
hier onderzochte periode trad de Monnickendammer kerkenraad naar buiten, om via de
overheid ook buiten de eigen kring te strijden tegen misstanden in het bijzonder rondom
de huwelijkssluiting.
18
Acta van de Noord-Hollandse synode, 9.8.1649. Deze oproep lijkt te passen in de toenemende
belangstelling rond het midden van de 17 e eeuw voor de (hervorming van) de jeugd, als onderdeel van de
Nadere Reformatie. Zie Groenendijk, ‘Jeugd en deugd’, pp. 95-115.
19
Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 15.2.1604, 10.2.1608, 27.1.1621, 22.8.1621, 28.3.1638.
20
Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 28.2.1602, 13.7.1608, 23.2.1638.
21
Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 6.5.1607, 13.5.1607.
22
Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 14.5.1623, 8.2.1637.
23
Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 2.11.1636, 15.3.1637, 7.1.1638.
24
Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 25.1.1609, 1.2.1609, 9.8.1609, 1.11.1609, 24.1.1610, 29.1.1612,
12.2.1612.
25
Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 27.1.1621-19.2.1622. Na langdurige bemiddeling wist de
kerkenraad hen in 1622 te verzoenen, waarna beiden op 8.2.1626 weer in de acta terug keren omdat zij
liever vandaag dan morgen van hem wilde scheiden ‘seyde dat sy hem sonder liefde hadde genomen ende
oock noch niet lief hadde ende door geen redenen haer wilde bewegen ofte vermerruwen laeten’.
Uiteindelijk zette zij ook nu, onder sterke kerkenraaddruk de echtscheiding nu niet door ( 8.2.1626-
21.5.1626).
26
Zo vermaande de Edammer kerkenraad al in 1598 alle trouwlustige lidmaten om ‘gene speelluijden tot
wulpschen speelen ende ten dansen te speelen aen te neemen’. Lidmaten die ten bruiloft werden genood
dienden matig te zijn met eten en drinken en te vertrekken zodra er gedanst werd, na eerst ‘tesamen ofte
alleen bij haer selven heymelijcken Godt gedanckt hebbende’, zodat zij niet door hun aanwezigheid
instemden met die wulpsheid. Kerkenraadsnotulen Edam, 17.12.1598.
27
Of zoals de kerkenraad van Purmerend noteerde in 1632 in verband met de vermaning en bestraffing
van Tymen Dirckx en Iken Remmerts, over hun onwettige scheiding: ‘om toe te zien dat de luyden de
mont gestoppet magh worden ende onse gemeente geen vorder opspraeck te gheven’. Kerkenraadsnotulen
Purmerend, 4.3.1632.
hoofdstuk 8/ pag. 397