De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

de naam van ds. Sibrandus Vomelius als predikant voor de jaren 1578-1580, gevolgd
door Ulricus van 1580-1582, om zo zonder vacaturetijden uit te komen bij Theodori in
1582. Mij lijkt het echter niet onwaarschijnlijk dat Oosthuizen in de jaren 1580-1582
wel degelijk vacant was. 8 Ds. Theodori zou in 1587 de afscheiding van Etersheim/
Schardam meemaken om daarna tot ca. 1590 als predikant aan Oosthuizen verbonden te
blijven. Berichten in de synodale acta rond de overplaatsing van Suffridus Pauli en het
beroep op Uldericus lijken erop te wijzen dat Oosthuizen in die jaren nog niet over een
kerkenraad beschikte. Mogelijk is pas onder Theodori, de eerste predikant die gedurende
meerdere jaren aan Oosthuizen verbonden was, een kerkenraad geïnstalleerd.
Net als Oosthuizen werd Beets in 1574 in de acta van de Noord-Hollandse synode
genoemd als deel van de coetus Edam, maar de eerste predikantsnaam kennen we pas
voor 1576, toen Bernardi Purmerend voor Beets verruilde, dat waarschijnlijk vanaf dat
moment gecombineerd werd met Oudendijk. Beets noch Oudendijk worden genoemd in
de overgeleverde verhoren van de Raad van Beroerten, zodat niet bekend is of er ter
plaatse een gereformeerde kern bestond in 1566. Wel rapporteerde de bisschop van
Haarlem in 1565 aan de landvoogdes, dat hij 'zelve uuyt Waeterlandt [had] verdreven
zommighe verloopen monnicken, die pastorien regeerden' onder wie 'eenen regulier
monnick, snachts bij mijnen fiscael, uuyt zijn bedde [had] laeten haelen, die in een dorp
genompt Oudenwyck (= Oudendijk?) voir vice-cureyt hem uuyt gegeven hadde en
daeromtrent noch eenen verjaecht'. 9 Hieruit kunnen we dus wel enige ontvankelijkheid
veronderstellen voor de nieuwe leer. Bovendien komt Beets voor op de dooplijsten van
Leenert Bouwens, zowel voor de periode 1563-1565 als voor de jaren 1568-1582, wat
kan duiden op de aanwezigheid van een doperse kern. 10 Was het deze doperse
aanwezigheid die de synode of de coetus ertoe bracht juist hier al vroeg een
predikantsplaats te vestigen of had zich in Beets inmiddels een gereformeerde kern
gevormd?
De bediening ter plaatse is in de jaren 1581-1583 onderbroken geweest, maar daarna
heeft men het niet meer zonder voorganger hoeven stellen. 11 Dat de combinatie de beide
gemeenten tot tevredenheid stemde, mag afgeleid worden uit het feit dat volgens de
classicale acta gedurende de hier onderzochte periode, nimmer pogingen tot separatie
zijn ondernomen. De gemeenten zijn tot 1663 gecombineerd geweest, vermoedelijk
mede omdat de financiële speelruimte ter plaatse maar gering was. 12
8 Uldericus wordt in de synodale acta namelijk genoemd als één van de predikanten op wie vanuit
Friesland een beroep werd uitgebracht in 1580. Of hij ook daadwerkelijk is vertrokken, vermelden de acta
niet: de synode verwees dit verzoek naar de classis. Acta van de Noord-Hollandse synode, 8.5.1580.
Overigens noteert Van Lieburg in dl 1 van zijn Repertorium bij Ulricus alleen het jaartal 1580, als jaar
waarin hij als predikant aan Oosthuizen verbonden was en niet de jaren 1580-1582, zoals hij in dl 2
noteert.
9 ‘Brief van Nicolaas van Nieuwlandt’, p. 414.
10 Brandt spreekt over zes dopers, ingezetenen van Beets, die op verzoek van de bisschop van Haarlem in
oktober 1564 door de schout van Hoorn voor het gerecht werden gedaagd. Brandt, Historie der
Reformatie, dl I, pp. 265-266, 277. Het is wel de vraag of deze doperse kern lang bestaan heeft, aangezien
Beets in de literatuur over de doperse geschiedenis nauwelijks genoemd wordt. Alleen Blaupot ten Cate
komt met een terloopse melding bij een overzichtskaartje voor het jaar 1847. Blaupot ten Cate,
Geschiedenis der Doopsgezinden, dl II, p. 383. Voorts noteert hij op p. 202, dat de groei van de
doopsgezinde gemeente in de Beemster in 1842, onder meer samenhing met toeloop uit Beets/ Oudendijk.
Er zullen in het midden van de 19 e eeuw dus doopsgezinden in Beets gewoond hebben, maar dit zegt niets
over de mogelijke aanwezigheid van een doopsgezinde kern in de jaren 1572-1650.
11 Snouckaert, Naamlijsten van predikanten, p. 3; Van Lieburg, Repertorium, dl 2.
12 Zie bijvoorbeeld: acta van de classis Edam, 24.11.1608.
hoofdstuk 3/ pag. 128