De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

verschuivingen in de tijd voor. Maar hoe zat het met de doorwerking van de synodale
instructies op classicaal niveau? In hoeverre gaf de classis Edam synodale besluiten
door aan de lokale kerkenraden?
In de classicale vergadering, volgend op een vergadering van de Noord-Hollandse
synode werden de synodale acta voorgelezen of geresumeerd en eventueel toegelicht
door degenen die de classis bij die vergadering hadden vertegenwoordigd. 146 Daarbij
werden vooral de onderwerpen die op lokaal niveau aandacht behoefden, eruit gelicht
en in de classicale acta genoteerd. In de acta is nooit een directe terugkoppeling te
vinden naar de synodale bespreking van de gravamina ingediend vanuit de classis
Edam. Wel werden gravamina waar naar classicaal inzicht te weinig mee was gedaan,
het jaar daarop meestal opnieuw ingediend. Dit verklaart de lange reeks herhaalde
oproepen om oude zaken af te doen. 147 Het gaat hierbij vooral om kwesties die de
openbare orde en de andere godsdienstige stromingen betreffen en waarvoor de kerk
afhankelijk is van de inzet van de verschillende overheden.
In de jaren ’90 van de 16 e eeuw kwam maar een zeer beperkt aantal onderwerpen vanuit
de synodale vergaderingen, terug op de classicale agenda. Dit betrof vooral de
behandeling van de leerstellige geschillen rond Cornelis Wiggertsz en in mindere mate
rond Taco Sybrandsz. 148 Dit zelfde was het geval in het eerste decennium van de 17 e
eeuw. Toen werd er in de Edamse classis voornamelijk gediscussieerd over de wijze
waarop de synode zich, deels ongevraagd, mengde in de problemen binnen de classis
Edam zelf en over de leerproblemen in Alkmaar rond Venator. Pas vanaf 1607 haalde
de classicale vergadering ook incidenteel andere punten vanuit de synodale acte aan, om
die onder de aandacht van predikanten en kerkenraden te brengen. Zo werd een verzoek
om financiële steun voor een armlastige predikant naar de kerkenraden doorgestuurd,
net als de instructie om in elke kerk de catechismus te bepreken. Ook het punt van de
visitatie kwam even ter sprake in de classis, naar aanleiding van een synodale oproep
daartoe, maar zoals al beschreven, achtte de classis Edam dit toen overbodig. 149
In de jaren na de Dordtse synode veranderde het beeld: er werden meer zaken uit de
synodale acta besproken en overgenomen als aandachtspunten. Voor een deel waren dit
uitlopers van de besluiten van de nationale synode van Dordrecht, zoals het laten
tekenen van de formulieren van enigheid door de schoolmeesters, de omgang met
afgezette remonstrantse voorgangers en het aandringen op de autorisatie van de
kerkorde. 150 Daarnaast werd van synodewege gevraagd om het verzamelen van
146
Dit werd op soortgelijke wijze in de classis Delft en Delfland gedaan. Abels en Wouters concluderen
daarom dat aan het doornemen van de synodale handelingen groot gewicht werd toegekend. (Abels,
Wouters, Nieuw en Ongezien, dl 1, p. 147). Voor de classis Edam kan ik dat niet met een zelfde
stelligheid concluderen voor de gehele periode. Zo noteerde de scriba in 1619 dat de besluiten en acta van
de Noord-Hollandse synode door tijdgebrek niet volledig konden worden gelezen (acta 30.9.1619). De
acta van de synodevergadering van 6.8.1624, werden pas gelezen op de classisvergadering van 5.5.1625.
Vanaf 1637 werden de acta standaard herlezen op het moment dat de volgende synodale vergadering
werd aangekondigd, om te zien of er nog openstaande punten waren. (acta van de classis Edam, 7.7.1637,
9.8.1638, 25.7.1639 en verder.). In de vergadering van 26.5.1631 werd al besloten om de synodale acta
vóór de komende synodale vergadering opnieuw door te lezen, maar pas vanaf 1637 werd dit consequent
gedaan, of in ieder geval zo in de classicale acta genoteerd.
147
Het aantal ingediende gravamina lag het hoogst in de jaren 1619-1630 (gemiddeld 22-23 per jaar), om
in de jaren ’30 te zakken naar gemiddeld 12-14 per jaar, evenveel als in de periode 1595-1609. In de jaren
’40 steeg het aantal weer iets naar gemiddeld 18-19 per jaar. In de vroegste periode (1584-1594) lag het
gemiddelde veel lager: rond de vier per jaar.
148
Zie paragraaf 4.5.
149
Acta van de classis Edam, 31.7.1607.
150
Acta van de classis Edam, 28.9.1620, 26.9.1622, 15.4.1624, 5.5.1625.
hoofdstuk 6/ pag. 331