De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Nicolaas Bodecherus van Zuiderwoude (1601-1604) weten we dat hij uiteindelijk de
zijde van de remonstranten zou kiezen 235 , terwijl ook bij de opvattingen van ds. Gerbrant
Jansz van Purmerend vraagtekens werden geplaatst. Zij komen nog ter sprake. Het is
dus begrijpelijk dat men in deze jaren extra gevoelig was voor aanmerkingen over de
leer en alert op het ontzenuwen van onjuiste aantijgingen.
In deze tweede grote Monnickendamse tuchtzaak was geen sprake van een conflict
tussen classis en kerkenraad. Roel Gerritsz wist de gemoederen wel langdurig bezig te
houden met zijn afwijkende opvattingen over de leer, maar niet uit elkaar te spelen. Hij
weersprak namelijk niet alleen de lokale predikant, maar was tevens van mening dat de
gehele gereformeerde kerk op onderdelen onjuistheden verkondigde, vooral ten aanzien
van predestinatie en vrije wil én ten aanzien van de wijze waarop de kinderdoop werd
bediend. Bovendien eiste hij het recht op om dwalingen en misstanden te allen tijde aan
de orde te mogen stellen en was dus niet van plan om omwille van de lieve vrede zijn
mond te houden, zoals hem als compromis was voorgelegd door de classis. 236
Gerritsz ging zelfs zover dat hij aangaf bereid te zijn de kerkenraadsleden, die hij voor
'jongelingen, jae kindelingen' hield, in hun onverstand te verdragen, mits men de
tuchtprocedure tegen hem stop zette. Als klap op de vuurpijl was hij van mening dat
zelfs grote auteurs als Beza, Calvijn en Menso Alting 'onrechtelijck (..) van het selve
stuck geschreven' hadden en zichzelf deels tegenspraken. 237 Hij onderscheidde in dit
verband twee soorten dwalingen: die uit onbegrip en onbedachtzaamheid, zoals bij
Beza, Calvijn en Alting, en die uit hardnekkigheid, zoals bij de Monnickendamse
kerkenraad en de classis. In de woorden van de kerkenraad was het een schandalige
'opgeblasentheijt' om mannen 'wiens scoenriemen hij niet weerdich’ was los te maken,
van ‘dwalinge ende onverstant' te betichten. 238
Noch de kerkenraads noch de classicale vermaningen vermochten hem van zijn ideeën
af te brengen, zodat excommunicatie ten slotte onafwendbaar was, mede omdat Roel
Gerritsz zijn visie inmiddels in boekvorm had laten verschijnen en niet ophield anderen
te attenderen op onjuistheden in de gereformeerde verkondiging in Monnickendam en
daarbuiten. 239 De classis had, tot verbazing van de Monnickendammers, in deze kwestie
wel iets meer geduld dan de kerkenraad. 240 Dit werd door Gerritsz onmiddellijk in eigen
voordeel uitgelegd: 'ick verclare dat ick door Godes genade grotelicks in mijn doen ende
gevoelen gesterckt ben geweest door den handel tot Edam, want ick hebbe se daer den
mont toegestopt'. 241 De daarop volgende kerkelijke vermaningen waren aan
dovemansoren gericht: Roel Gerritsz voelde zich mijlenver boven de kerkenraad
verheven. De gang naar de classis om permissie te vragen voor excommunicatie was
dan ook een logische, de classicale instemming eveneens. Op 30 september 1601 viel
ook voor Gerritsz het doek en werd over dit 'verrotte ende ongeneselijcke onnutte lid' de
ban uitgesproken. 242
235
Acta van de Noord-Hollandse synode, 27.8.1619.
236
Acta van de classis Edam, 23.10.1600.
237
Kerkenraadsnotulen Monnickendam 5.9.1599, 9.9.1599.
238
Kerkenraadsnotulen Monnickendam 12.12.1599.
239
Kerkenraadsnotulen Monnickendam 11.6.1600, 18.6.1600.
240
Acta van de classis Edam, 23.10.1600.
241
Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 26.9.1600, 26.11.1600, 3.12.1600; acta van de classis Edam,
19.6.1600, 23.10.1600.
242
Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 25.3.1601, 20.5.1601, 3.6.1601, 9.9.1601, 16.9.1601, 23.9.1601,
30.9.1601; acta van de classis Edam, 22.3.1601 (toestemming voor excommunicatie).
hoofdstuk 4/ pag. 229