De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

pastoor van Zuiderwoude en Ilpendam; in het bijzijn van velen 'wesende de selve al
meest Amsterdammers ende Edammers'. Deze openlijke bijeenkomst werd gevolgd
door een drietal diensten in de grote kerk, alvorens de lokale overheid een en ander
durfde verbieden. Predikant en aanhang weken daarop uit naar het nabijgelegen gehucht
Nek, waar de diensten werden voortgezet in een reeds lang verlaten kapelletje. 201
Noch hier noch in de grote kerk werden beelden geschonden. De gereformeerde
aanhang ter plaatse was ook maar beperkt in omvang: de tegenstanders wisten slechts
zeven namen te noemen. Desondanks werd wel enige graad van organisatie bereikt en
verwierf men in de wintermaanden zelfs permissie om af en toe in een school in
Purmerend zelf diensten te mogen houden. 202
Ook zouden er collecten voor de armen gehouden zijn, zijn er ten minste drie kinderen
gedoopt en heeft men 'opte nyeuwe maniere met sanck van duytsche psalm' begraven
ene Jan Pietersz, zonder consent van zijn nagelaten weduwe; een kind, een oudere
vrouw en een 'oude maecht', die de pastoor niet in gewijde grond wilde laten begraven
aangezien zij 'zonder sacrament gestorven was, welcke nochtans nyet yegenstaende zy
(..) inder kercke bij eenighe guesen' begraven werd, aldus het relaas van pastoor Petrus
Heyndrici Vaessen. 203 De gereformeerden kregen of namen hier dus wat meer ruimte dan
in Edam en begroeven hun doden gewoon in de kerk. Interessant in dit verband is de
vraag wat hen hierbij ten diepste motiveerde: de gereformeerde wijze van begraven, of
toch vooral het begraven van hun dierbaren in gewijde grond, ondanks tegenwerking
van de pastoor.
Als predikanten waren in Purmerend, naast de al genoemde Jan Davidsz, actief
Harmannus 'eenen verloopen monnick ordens H. Augusti' en Gerrit Zwiers, eveneens
een voormalige monnik die te Nek met een ex-begijntje getrouwd zou zijn. Niet bekend
is of ook anderen te Purmerend actief geweest zijn, maar er is in ieder geval regelmatig
gepreekt tot ongeveer april/mei 1567, toen ook hier de prediking gestaakt werd. 204
Vanuit Edam naar Middelie
Minder succesvol waren de pogingen om vanuit Edam, ditmaal in samenwerking met
geloofsgenoten uit Hoorn, in het naburige Middelie de gereformeerde prediking op gang
te brengen. De plaatselijke pastoor, Gerardus Christiani, was ten tijde van het oproer al
meer dan een jaar absent, als reactie op het weinig devote gedrag van zijn
gemeenteleden die zich 'zoe rebellich ende hartnackich aen stelden'. Toen op een
zondag ook zijn plaatsvervanger afwezig was, verschenen wel '300 personen zo van
Hoorn als van Edam' te Middelie, ontfutselden de sleutel van de kerk van pastoors
dienstmeid en lieten 'zeecker vreemde predicant', genaamd Gorttert, woonachtig te
Hoorn, 'wesende een gortmaecker van ambacht' tot tweemaal toe voorgaan in de kerk.
De klokken werden daarbij gewoon geluid. Het bleef door ingrijpen van de
201
Raad van Beroerten, p. 280, verhoor van Heyndrick Pietersz, vroedschap te Purmerend in 1567,
burgemeester in 1568; p. 282, verhoor van Pieter Maertensz, vroedschap en burgemeester te Purmerend;
p. 284, verhoor van Petrus Heyndrici Vaessen, pastoor te Purmerend; p. 286, verhoor van Claes Pietersz
Maerts, oud-burgemeester te Purmerend in 1566, vroedschaplid in 1568; p. 287, verhoor van Pieter
Jacobsz Croon, oud-burgemeester te Purmerend in 1566, vroedschaplid in 1568.
202
Raad van Beroerten, p. 284: verhoor van Petrus Heyndrici Vaessen, pastoor te Purmerend.
203
Idem.
204
Idem; Jan Davidsz zou Jan Davidsz Koppinga of Copinus kunnen zijn, en Hermannus, Hermannus of
Hermes Bakkereel. Predikanten die door bemiddeling van Cooltuyn vanuit Oost-Friesland naar Holland
waren gekomen. Rogge, ‘Jan Arentszoon’, p. 111; Vis, Cornelis Cooltuyn, p. 70.
hoofdstuk 1/ pag. 54