De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

met het voorleggen van particuliere kwesties aan de synode. Deze zaken loste men bij
voorkeur zelf, of met behulp van het naburige Amsterdam op.
Nadat de leergeschillen veroorzaakt door Aemilius waren beëindigd, werd de
calvinistische leer in en door de Edamse classis met kracht verdedigd, juist ook in de
tijd van de Bestandstwisten. Een opstelling die gewaardeerd werd, gezien de vele taken
waarmee Bartholdi namens de Noord-Hollandse synode werd belast vanaf 1618.
Veranderde hierdoor ook de houding van de classis ten opzichte van de synode? In
welke gevallen schakelde de classis de Noord-Hollandse synode in? En omgekeerd: in
hoeverre vonden de synodale instructies weerklank in de classis?
De classis Edam had er geen bezwaar tegen, wanneer gemeenteleden of predikanten in
beroep gingen bij de Noord-Hollandse synode, mits dat volgens de regels gebeurde.
Kwesties mochten pas aan de synode worden voorgelegd, als deze eerst op de classis
waren besproken en men ze daar niet had kunnen oplossen. 130 Beschreven is al hoe
vanuit Edam, Purmerend en Broek in Waterland in de jaren tussen 1600 en 1608 door
gemeente- en/of kerkenraadsleden op de synode werd geappelleerd, omdat zij zich niet
wensten te conformeren aan de classicale besluiten in hun (tucht)zaken. Voor de jaren
1620-1650 zijn uit de classicale acta 131 geen gevallen bekend van appellerende
gemeenteleden. Wel werden in deze jaren diverse kwesties in overleg met of door de
classis, aan de synode of de synodegedeputeerden voorgelegd. Dit betrof
beroepingsprocedures 132 , verzoeken om financiële steun bij kerkbouw 133 en een enkele
kwestie rond de separatie van gecombineerde gemeenten. 134 Aan de synodale uitspraken
in appèlkwesties werd door de classis nimmer getornd en ook dat was conform de
kerkordelijke bepalingen 135 , waar de classis Edam zich gedurende de gehele periode stipt
aan hield.
Een andere zaak waarvoor de classis Edam graag een beroep deed op de inzet van de
particuliere synode betrof de predikantstraktementen. 136 Vanuit de classis zijn, via de
130 Deze regels werden al in 1578 vastgelegd door de nationale synode van Dordrecht (art. 3,4 en 8) en
herhaald door de nationale synoden van Middelburg, 1581 (art. 22), Den Haag, 1586 (art. 28), kerkorde
van de nationale synode van Dordrecht, 1618-1619 (art. 30).
131 In paragraaf 4.5 is al beschreven hoe het geschil tussen de familie Poort en de Edamse kerkenraad
vanaf 1608 bij de Noord-Hollandse synode belandde en pas in 1625 werd afgerond. Vanaf het moment
dat deze Edamse zaak voor de synode werd gebracht, verdween de kwestie uit de classicale acta.
132 Zie bijv: acta van de classis Edam, 27.4.1620 (in verband met het beroep vanuit Monnickendam op ds.
Martinus Bruno van Middelie/ Kwadijk; door classis afgewezen. Monnickendam zegt appèl op synode
aan), 5.11.1640 (in verband met een beroep vanuit Leeuwarden op ds. Tegularus van Purmerend. Het
beroep werd door classis afgewezen. Leeuwarden zegde appèl op de synode aan).
133 Acta van de classis Edam, 25.8.1636 (ten behoeve van Etersheim), 20.9.1638 (ten behoeve van
Marken), 4.8.1642 (ten behoeve van Nieuwendam).
134 Acta van de classis Edam, 1.7.1647, 16.12.1647, 10.2.1648 (Durgerdam wilde en mocht zich
afscheiden van Schellingwoude, waarop Schellingwoude tevergeefs een beroep op de synode deed om
deze separatie af te wenden). Vanuit de classis Edam werd de synode ook ingeschakeld bij haar pogingen
om een predikantsplaats te mogen vestigen in de Purmer (acta van de classis Edam, 3.8.1648, 26.10.1648,
9.11.1648, 18.10.1649).
135 Acta van de nationale synode van Dordrecht, 1578 (art. 8), nationale synode van Middelburg, 1581
(art. 23), nationale synode van Den Haag, 1586 (art. 28), kerkorde van de nationale synode van
Dordrecht, 1618-1619 (art. 31).
136 De acta van de Noord-Hollandse synode leveren al vanaf het vroegste begin voorbeelden op van
synodale inspanningen tot verbetering van de predikantstraktementen. Zie bijv: 15/18.9.1578 (art. 20):
diverse predikanten beklaagden zich over het feit dat ze gebrek leden omdat ze minder ontvingen dan ze
volgens de ‘provisionaele ordonnantie’ van de Gecommitteerde Raden zouden moeten krijgen. De synode
stelde daarop dat hun classes moesten ijveren om een en ander te laten verbeteren.
hoofdstuk 6/ pag. 328