De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

De vraag hoe de selectie van de uiteindelijke kandidaten tot stand kwam, is dus maar
gedeeltelijk te beantwoorden. Naast bekende criteria als zuiver in de leer en
onbesproken van gedrag, werd uiteraard nauwkeurig naar de proefpreek geluisterd: was
de kandidaat goed verstaanbaar en goed te begrijpen? Via deze criteria hield de classis
het niveau van de predikanten in de gaten. Daarnaast is gekeken of te achterhalen viel
waarom de gemeenten met bepaalde kandidaten op de proppen kwamen. In de eerste
decennia na 1572 gold daarbij dat bekend in ieder geval bemind maakte en dat men
graag dicht bij huis zocht, naar schoolmeesters en predikantszonen. De ongestudeerden
vielen vanaf 1610 af, de predikantszonen verloren hun voorsprong vanaf ca. 1635.
Vanaf dat moment werd door de kleinere gemeenten in hoofdzaak geluisterd naar
proefpreken van proponenten die door de classis Edam waren aanbevolen. De classis
zelf deed daarnaast gedurende in ieder geval de hele voor ons zichtbare periode, dat wil
zeggen vanaf 1592 suggesties aan gemeenten die zelf geen kandidaten (meer) op hun
verlanglijstje hadden staan, daarbij af en toe geholpen door tips van oud-predikanten.
De uiteindelijke beslissing lag bij de lokale kerkelijke gemeente, zelfs als dat tot een
aanvaring met de classis leidde.
5.2. Kerkelijke examens
In de literatuur wordt keer op keer en terecht benadrukt dat de classes juist via de
kerkelijke examens hun stempel konden drukken op het niveau van de inkomende
nieuwe predikanten in hun regio. Proponenten die zich beroepbaar wilden stellen,
dienden eerst examen af te leggen voor de classis. In 1589 verleenden de Staten van
Holland aan de classes het recht om alle kandidaten voor het ambt van predikant te
examineren. En dit waren daarom zulke gewichtig examens, zoals Van Deursen
onderstreept, omdat theologiestudenten die niet promoveerden, en dat gold voor de
meesten, geen universitaire examens aflegden. 84 Van Lieburg spreekt zelfs over een
kerkelijke houdgeep op het verlenen van preekbevoegdheid aan afgestudeerde
theologiestudenten via die classicale examens. Door de versnippering van de
opleidingen en de diversiteit van die examens wist de kerk echter geen uniforme
controle over de predikantsopleiding en dus over de professionalisering van haar
predikantencorps te houden, zo stelt hij vast. 85 Die proponentsexamens zullen per classis
hebben verschild in aard en diepgang, aldus Van Lieburg. Zo waren de aard van de
examencommissie, de duur van het examen en de strengheid bijvoorbeeld punten die
aan de classis werden overgelaten.
Hij beschrijft voorts hoe tot aan de Dordtse synode onderscheid gemaakt werd tussen
theologiestudenten en niet-academisch gevormden. Deze laatsten werden vanaf het
begin tweemaal door de classis geëxamineerd. Allereerst werd hen het voorbereidende
of preparatoire examen afgenomen om toegelaten te worden tot de publieke preekdienst
en vervolgens een tweede examen voor de definitieve bevestiging in het ambt van
predikant. Dit tweede en beslissende of peremptoire examen werd ook door de
academisch geschoolden afgelegd. Onder invloed van de Bestandstwisten namen de
84 Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, pp. 6-7, 10-11; over het niet promoveren van het merendeel van
de theologiestudenten: Van Lieburg, Profeten en hun vaderland, p. 76.
85 Van Lieburg, Profeten en hun vaderland, p. 104.
hoofdstuk 5/ pag. 252