De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

dat niemand op zondag enige ‘wterlijcke hantwarcken’ mocht verrichten, omdat deze
dag naar Gods gebod geheiligd behoort te worden. Koop en verkoop werden alleen
tijdens de diensten verboden, net als het schenken van wijn, brandewijn en bier in de
herbergen. 101
Het waren dezelfde voorschriften die al vanaf in ieder geval 1605 golden op de
bededagen. Regels die in 1608 werden uitgebreid met de bepaling dat ook ‘niemant sal
mogen kaetsen, kolven, clootschieten ofte eenige andere spelen doen’. 102 Alleen in de
afkondiging van de bededag gedaan op 12 september 1637 is sprake van onthouding
van alle handwerken alleen gedurende de predikatie. 103 In alle andere bepalingen
ontbreekt deze inperking. In 1645 werd nadrukkelijk bepaald dat een ieder zich tot
‘snachts ten xii uijren incluijs van alle uijterlijcke handtwerck’diende te onthouden. 104 In
dat zelfde jaar werd ook, op verzoek van de kerkenraad 105 afgekondigd dat de winkeliers
en andere verkopers binnen Purmerend voortaan gedurende de gehele zondag hun
vensters en deuren gesloten moesten houden en ook niemand meer met koopwaar langs
de straten mocht gaan op zondag. 106
In Purmerend werd dus heel wat jaren eerder dan in Edam de gehele zondag tot rustdag
verklaard. Dit wil niet zeggen dat alle inwoners zich hier direct aan conformeerden. Zo
lezen we in een nadere afkondiging van de zondagswetten uit 1649, dat de plaatselijke
overheid ‘lange soo meer bevindende dat voorgaende keuren tegen t’ontheijligen ende
prophaneren vanden sondach (..) niet achtervolcht noch naergecomen (..) maer seer
schandelijck misbruijckt ende overgetreden werden’. 107 Reden om de regels nogmaals
nadrukkelijk te herhalen. Deze keur werd in 1653 opnieuw gepubliceerd en vanaf 1659
bijna jaarlijks vernieuwd tot in ieder geval 1672 toe. De Purmerenders hadden dus heel
wat vermaningen nodig voordat deze zondagswetten echt gemeengoed werden.
De inwoners van Purmerend waren een roerig volkje, gezien de vele keuren op het
gebied van de openbare orde. 108 Zo moest tussen 1609 en 1643 keer op keer
afgekondigd worden dat ‘niemant sal mogen wandelen, clappen, messen slijpen ofte
eenich quaet gelaet inde kercke alhier bedrijven onder den dienst vande predicatie’. In
één adem door werden ook andere bepalingen die de rust in en rond de kerk en op het
kerkhof beoogden, steeds opnieuw herhaald. Het viel blijkbaar niet mee om de jeugd
ervan te doordringen dat het niet gepast was stenen naar de kerkramen te gooien 109 , in of
101
Oud Archief Purmerend, inv. nr. 94, resolutien van Burgemeesters en vroedschappen, 21.6.1620.
102
Oud Archief Purmerend, inv. nr. 84, 1.5.1605, Oud Archief Pumerend, inv. nr. 102, ingekomen
brieven van de burgemeesters, -.12.1605; Oud Archief Purmerend, inv. nr. 84, 6.1.1608. De oudste
overgeleverde bepaling ten aanzien van het uitschrijven van een bededag dateert van 3.8.1599 en ook
hierin lezen we dat iedereen zich op deze dag dient te onthouden van ‘alle hantwerck’. De andere
bepalingen over koop en verkoop en over het sluiten van herbergen zijn in deze tekst niet opgenomen.
Oud Archief Purmerend, inv. nr. 102, 3.8.1599.
103
Oud Archief Purmerend, inv. nr. 84, 12.9.1637 (als aanvulling bij de keur van 25.11.1636).
104
Oud Archief Purmerend, inv. nr. 84, 1.2.1645.
105
Dat de kerkenraad hierom verzocht, blijkt uit de vroedschapsresoluties: Oud Archief Purmerend, inv.
nr. 94, 2.9.1645.
106
Oud Archief Purmerend, inv. nr. 84, 9.9.1645.
107
Oud Archief Purmerend, inv. nr. 84, 17.4.1649.
108
Zie ook de volgende subparagraaf daarover.
109
Ook in eerder jaren was waren al verbodsbepalingen op dit punt uitgevaardigd. De eerste dateert uit
1584. Oud Archief Purmerend, inv. nr. 94, 10.6.1584: het is niemand toegestaan met ‘bogen (..) ofte met
steenen ofte andere harde materije (te) schieten ofte werpen aen om ofte op die kercke ofte enige andere
huijsen binnen deeser steede Purmerendt’.
hoofdstuk 8/ pag. 412