De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Beukelsz van Leiden en Jan Mathijsz van Haarlem werd de doopbediening hervat in
november 1533, waarbij Jan Mathijsz zich opwierp als de nieuwe leider, de van
Godswege geroepen profeet. Vanuit Amsterdam zond hij zijn apostelen uit naar
Holland, Friesland en Munster om daar op grote schaal te dopen. 66 Aldus in het kort het
bekende verhaal van het begin en de snelle verbreiding van het doperdom, vooral ook in
Holland. Een beweging die uitmondde in de revolutionaire gebeurtenissen in Munster
en Amsterdam in 1534-1535, zoals uitgebreid beschreven door bijvoorbeeld Mellink. 67
Gebeurtenissen gevolgd door felle vervolgingen waar de doperse beweging pas in de
jaren ‘50 enigszins van herstelde.
Anders dan de religieuze dissidenten in de jaren ‘20, waren de dopers vanaf het begin
erop uit om eigen gemeenten te vormen: zij kozen voor een afscheiding van de oude
kerk en daarmee van de bestaande maatschappelijke verhoudingen. Geen hervorming
dus, maar de vorming van een ‘tegenkerk’, een verbond van mensen die daar bewust en
geheel vrijwillig voor kozen en die keuze bekrachtigden door zich te laten dopen; een
doop op belijdenis als teken van het met God gesloten verbond. Het is vooral deze
gemeentevorming waarmee de doperse beweging zich onderscheidde binnen de vroeg
16e eeuwse religieuze vernieuwingsbeweging. 68
Duke en Voolstra wijzen als aanvulling voorts op de dringende theologische
overweging op grond waarvan de dopers zich van de goddelozen afscheidden, namelijk
om de wrake Gods bij het laatste oordeel te ontlopen. Het was vooral deze apocalyptische
verwachting die de dopers ertoe dreef zich zo volledig mogelijk af te zonderen
van de wereld, de zonde en de andere religieuze stromingen. De vrijwillige doop gold
daarbij als teken van wie tot de gemeente behoorde en wie niet, maar betekende tevens
de acceptatie van de tucht als methode om die gemeente van alle smetten vrij te
houden. 69
Gemeentevorming als hoofdkenmerk, op dit punt lopen de meningen van de diverse
auteurs weinig uiteen. De visies verschillen wel als gezocht wordt naar een verklaring
voor de snelle toename van de doperse aanhang. Waarom groeide zij in korte tijd uit tot
een massabeweging? Hoe komt het dat nauwelijks enkele maanden na de hervatting van
de doop, in maart 1534, duizenden gehoor gaven aan de oproep vanuit Munster om alles
achter te laten en zich op weg te begeven naar dit nieuwe Jeruzalem? 70 Alvorens op deze
discussie in te gaan, willen we de blik eerst richten op de snelle verbreiding van deze
nieuwe leer in Waterland.
66
Mellink, De wederdopers in de Noordelijke Nederlanden, pp. 102-103. Zie ook: Voolstra, ‘De roerige
jaren dertig’, pp. 62-84; Mellink, ‘De beginperiode van het Nederlands Anabaptisme’, pp. 29-40;
Augustijn, ‘Anabaptisme in de Nederlanden’, pp. 13-28; Zijlstra, Om de ware gemeente en de oude
gronden. pp. 98-104, 126-147.
67
Mellink, De wederdopers in de Noordelijke Nederlanden; Mellink, Amsterdam en de Wederdopers.
68
Davis, ‘No discipline, no church’, pp. 43-45; Augustijn, ‘Sacramentariers en dopers’, pp. 123-125;
Duke, Reformation and Revolt, pp. 114-118; Zijlstra, Om de ware gemeente en de oude gronden, pp. 69-
71.
69
Duke, ‘Van ‘sacramentsschenderen’, ‘sacramentisten’‘, pp. 133-134, Voolstra, ‘The colony of heaven’,
pp. 15-21.
70
Over de ontwikkelingen in Munster: Zijlstra, Om de ware gemeente en de oude gronden, pp. 111-125.
hoofdstuk 1/ pag. 31