De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

De inhoud van het examen veranderde niet wezenlijk in de hier onderzochte periode. De
duur van het examen varieerde wel. Zo werd het examen in de jaren ‘90 uitgesmeerd
over drie vergaderingen, steeds met één of twee weken tussenpauze. Hierdoor konden
kandidaat en examinator zich in de tussenliggende weken op het volgende onderdeel
voorbereiden. Deze deelexamens duurden steeds twee hooguit drie uur en vonden zoals
gezegd plaats in de vroege ochtenduren, voorafgaand aan de classicale vergaderingen.
In latere jaren werd voor het examen meestal twee of zelfs drie aaneengesloten dagen
uitgetrokken. In een enkel geval werd volstaan met één examendag. 103 Aan het eind van
de hier onderzochte periode, vanaf de jaren ‘40 van de 17 e eeuw, kwam het steeds vaker
voor dat het examen binnen één dag werden afgerond. In 1651 werd dit zelfs tot regel
verheven. 104
Preparatoire en peremptoire examens
Willem Zeegersz, vermoedelijk schoolmeester te Purmerend, vroeg en kreeg in 1600
toestemming om zich af en toe via proposities in de classis te oefenen in het preken. 105
Deze preekoefeningen onder begeleiding van ervaren predikanten golden als een
gangbare route voor leken om predikant te kunnen worden. 106 En ook enkele anderen na
hem hebben van deze mogelijkheid gebruik gemaakt, zoals Adriaen Coop à Groen,
schoolmeester te Zuiderwoude in 1607 107 , Jan Jacobsz van Gael uit Purmerend in 1605 108
en veel later Jacobus Petraeus, rector te Edam in 1636. 109 Deze laatste twee waren
weliswaar proponenten en geen leken, maar vroegen en kregen wel toestemming om te
oefenen in aanwezigheid van één of meer classispredikanten. Deze oefeningen wierpen
hun vruchten af, want allen werden ten slotte in het ambt van predikant bevestigd.
Twee anderen kwamen niet zo ver. Zo mocht Frans Jansz, schoolmeester te Broek in
Waterland, in 1596 wel vrijblijvend proponeren in een classisvergadering, maar hij
werd niet toegelaten tot de dienst, hoewel Landsmeer/ Buiksloot hem hadden willen
beroepen. 110 Hij is waarschijnlijk schoolmeester gebleven, want wij komen hem verder
niet meer tegen. Dit zelfde gold voor Jacobus Vermeulen, schoolmeester te
Schellingwoude. Van 1611 tot 1615 verscheen hij in ieder geval negen maal in een
classisvergadering om zijn gaven te laten horen. Steeds werd hem door een van de
103
Voorbeelden uit de gehele periode van meerdaagse examens: acta van de classis Edam, 28.9.1598
(examen Joris Strijdt, examen gestart en vervolgd op de volgende dag), 14, 15 en 16.6.1610 (examen
Outger Heddesz); 5 en 6.6.1626 (examen Lucas Hugius, Warder), 9.9.1631 (examen Cornelis Lettingius:
9.9 van start, dinsdagmiddag vervolgd, woensdagmiddag afgerond), 14 en 15.12.1638 (examen Lucas
Christinus Harlaeus, Marken); 2.9.1643 (examen Abrahamus Roehoff, Ilpendam: gedurende de ochtend,
de middag en de volgende ochtend).
104
Archief van de classis Edam, inv. nr. 15, 7.8.1651.
105
Acta van de classis Edam, 23.5.1600, 30.4.1601, 6.8.1601, 27.8.1601; Willem Zeegersz was geen
echte Duitse klerk, want hij mocht gedurende anderhalf jaar op de stadsbeurs van Purmerend theologie
studeren in Leiden, heel wat korter dus dan de maximale studieduur van zes jaar in het Statencollege.
Vroedschapsnotulen Purmerend, 24.8.1597.
106
Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, pp. 35-38; Abels, Wouters, Nieuw en ongezien, dl 1, 437-441;
Van Lieburg, Profeten en hun vaderland, pp. 66-69; zie ook de acta van de nationale synode van
Dordrecht, 1578, art. 3 en 14, en de acta van de nationale synode van Den Haag, 1586, art. 18. Anders
dan in de classis Delft en Delfland, was er in de classis Edam geen sprake van een classicale oefenschool
voor deze Duitse klerken.
107
Acta van de classis Edam, 24.7.1607, 3.12.1607, 7.7.1608.
108
Acta van de classis Edam, 9.5.1605.
109
Acta van de classis Edam, 16.6.1636.
110
Acta van de classis Edam, 1.4.1596, 22.4.1596, 26.8.1596.
hoofdstuk 5/ pag. 256