De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

synodevergadering het examen aan enkele predikanten, maar in de meeste kwesties lag
het oordeel bij de synode en niet bij de coetus. 220
Evenzo was het de synode die toezicht hield op de predikanten, de onwaardige onder
censuur plaatste of afzette 221 en zich inzette voor de verspreiding van het evangelie in al
die plaatsen waar men nog niet over een predikant beschikte, bijvoorbeeld door
armlastige dorpen te laten combineren. 222 De vroegste vermeldingen van geschillen
tussen gemeenten en hun predikant, die eerst in een coetus aan de orde kwamen en
vandaar uit naar de synode werden verwezen, of andersom vanuit de synode aan het
oordeel van de coetus werden gelaten, betreffen allereerst een kwestie vanuit de coetus
Alkmaar 223 , gevolgd door kwesties verwezen naar de coetus Hoorn. 224 De coetus Edam
wordt niet genoemd in dergelijk verband. 225
Ook ten aanzien van de reformatie van het onderwijs en het opzicht over de
schoolmeesters, was het de synode die het voortouw nam en niet de classes aan wie
deze taken kerkordelijk toekwamen. Een laatste voorbeeld van een classicale taak
vervuld door de particuliere synode betreft het bestrijden van de doperse dwalingen. Bij
het zien van de grote interne verdeeldheid binnen het doperdom, zag de synode in 1576
kansen om via een dispuut, door gouverneur Sonoy op te leggen aan de dopers; de
dwalingen van deze stroming aan de orde te stellen en de verdoolden weer op het rechte
pad te brengen. 226 Het antwoord was blijkbaar niet positief, want over de kwestie wordt
verder niet meer gerept in de acta. Wel volgde vier jaar later een hernieuwd verzoek van
synodezijde. Ditmaal werden de classes nadrukkelijk wel ingeschakeld: iedere classis
diende namens de synode de 'in menigvuldige secten verscheurde' wederdopers
schriftelijk een 'christelijck bespreeck' aan te bieden met het verzoek daar op te
reageren. Langs deze weg konden alle geschilpunten scherp aan de orde worden gesteld
en vervolgens gepubliceerd. 227 Ook deze poging kreeg geen vervolg in de bronnen, maar
vormt wel een goede illustratie van een verschuiving van taken van de synode naar de
classis.
In de eerste jaren vanaf 1572 is dus niet, zoals De Jong concludeert, alles neergekomen
op de coetus van predikanten, 228 maar was het vooral de synode die het voortouw nam in
220 Acta van de Noord-Hollandse synode, 6.7.1573 (art. 3: vijf ex-papen beoordeeld en problemen met vijf
papen op Texel die zich niet willen reformeren); 7.4.1578 (art. 2: beoordeling ex-paap van Weesp);
15.9.1578 (art. 4: beoordeling ex-paap van Marken; art. 27: problemen op ter Schelling).
221 Acta van de Noord-Hollandse synode, 11.4.1575 (art. 15: predikant van Wieringen
ontslagen); 3.10.1575 (art. 4: geschil tussen Noord- en Zuid-Scharwoude en hun
predikant); 18.3.1577 (art. 1: predikant van Vlieland ontslagen).
222 Acta van de Noord-Hollandse synode, 26.7.1574 (art. 4, n.a.v. de provinciale synode
van Dordrecht: besluit om de stichting der kerken te observeren en te bevorderen) en
9.4.1578 (art. 10: verzoek aan de Staten van Holland om sommige rijkere dorpen met
armere te verenigen tot een gecombineerde gemeente met één predikantsplaats).
223 Acta van de Noord-Hollandse synode, 20.4.1574 (art.3).
224 Acta van de Noord-Hollandse synode, 4.10.1575 (art. 14), 4.4.1576 (art. 10).
225 Zo valt Marken onder de classis Edam. Zowel in 1578 (zie hiervoor) als in 1582 (zie
hierna) was het echter de synode die ex-katholieken vanuit Marken examineerde. Deze
zaken hadden dus aan de coetus Edam gedelegeerd kunnen worden, maar daar heeft de
synode niet voor gekozen.
226 Acta van de Noord-Hollandse synode, 2.4.1576 (art. 3).
227 Acta van de Noord-Hollandse synode, 9.5.1580 (art. 35 of part. kwestie 3).
228 De Jong, ‘Tussen Emden (1571) en Edam (1574)’, p. 206, De Jong, ‘De eerste drie
hoofdstuk 2/ pag. 112