De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

lidmaten versterken en ten slotte werd besloten ook via ‘corte en clare tractaetkens’ de
hoofdpunten van de doperse dwalingen te verduidelijken. Publieke disputen met
doopsgezinden waren wel toegestaan, maar werden gedelegeerd aan hen die de classes
daartoe bekwaam achtten. 158
Hoewel in ieder geval in de jaren ’60 en ’70, maar ook daarna nog een geduchte
concurrent, besteedden zowel de Noord-Hollandse synode als de classis Edam vanaf het
begin veel minder aandacht aan de mennonieten, dan aan de katholieken. Waarschijnlijk
omdat de doperse dreiging vanaf de jaren’80 niet meer zo sterk werd gevoeld. Zo werd
in 1576 nog bezorgd gesproken over het feit dat er ‘daegelycx groote scheuringen ende
tweedracht in der religie (ontstaan) duer het verscheyden tsaemenloopen ende
vergaerderen der Anabaptisten (..) waerduer veel menschen nyet alleen in onsekerheyt
haers geloofs maer oock tot allendige dwaelinge vervoert worden’. 159 Vier jaar later is
de toon anders. Men pleitte voor het houden van disputen met dopersen, als middel om
de verschillen tussen beide geloofsrichtingen te onderstrepen, maar wees ook op het feit
dat de wederdopers ‘soowel den Vriesen als Vlaemingen ende andere soerten der
Wederdooperen (..) in menichfuldige secten gedeelt ende verschuert zijn’. 160
In de jaren daarna tot 1609 koos de Noord-Hollandse synode steeds voor hetzelfde
strijdplan, dat geheel in de lijn van de nationale synoden lag: het versterken van de
eigen gelederen en het weerleggen van de ‘doperse dwalingen’, via geschriften en
openbare disputen. Langs die weg kon men immers aan tonen hoe verdeeld de
doopsgezinden onderling waren en hoe eensgezind de predikanten klaar stonden om de
ware christelijke leer te verdedigen, zodat deze meer en meer bekend zou worden bij
‘alle menschen ende oyck alle arme dolende schapen des te bequamer van haeren
erroeren ende dwaelingen geholpen souden moegen werden. 161
Daarnaast werd in 1586 door de synode voorgesteld om op de Nationale Synode van
Den Haag te pleiten voor een verbod op de conventikelen van de wederdopers, omdat
de ‘loop des evangelii grootelyck verhindert wert’ door deze bijeenkomsten. 162 Dit
pleidooi past in de al gesignaleerde verharding van de synodale houding tegenover
andere stromingen vanaf 1586 en staat direct in verband met een reeks klachten over het
weer ontluikend katholicisme. Tot verdere actie komt het niet op dit punt en in praktijk
158 Acta van de nationale synode van Dordrecht, 1578, art. 25. Ook de Nationale Synode
van Middelburg 1581, zag onder voorwaarden wel brood in het openbare dispuut met
‘Papisten, Weder-Doperen ende ander dwaelgheesten’, antw. 2 op de particuliere
kwesties 2 en 4 samen (uitgave Rutgers, p. 432). De provinciale synode van Haarlem,
1582 koos eveneens voor deze bestrijdingswijze. Acta van de provinciale synode van
Haarlem, 20.6.1582 (uitgave J. Reitsma, p. 103). Voor een overzicht van het beleid van
de landelijke en gewestelijke synoden contra de dopers en van de polemieken tussen
gereformeerden en doopsgezinden, zie: Zijlstra, Om de ware gemeente en de oude
gronden, pp. 340-373 en het veel oudere overzicht van F.S. Knipscheer, ‘De
Nederlandsche gereformeerde synoden tegenover de Doopsgezinden (1563-1620), jrg.
50, pp. 1-41, jrg. 51, pp. 17-50.
159 Acta van de Noord-Hollandse synode, 2.4.1576 (art. 3).
160 Acta van de Noord-Hollandse synode, 12.5.1580 (art. 35).
161 Acta van de Noord-Hollandse synode, 2.4.1576, 10.4.1578, 12.5.1580, 14.6.1593,
22.6.1598, 21.6.1599, 18.6.1601 en verder.
162 Acta van de Noord-Hollandse synode 2.6.1586, genoteerd onder de punten die vanuit
Noord-Holland op de nationale synode van Den Haag later in datzelfde jaar, gebracht
dienden te worden.
hoofdstuk 7/ pag. 367