De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Oosthuizen, Beets en Wormer gevestigd, maar niet alleen daar. Zo was, afgaande op de
diverse predikantenlijsten, het aantal deels gecombineerde gereformeerde gemeenten in
de coetus Edam in 1580 reeds uitgebreid tot 13 en in 1585 tot 20, samen goed voor
respectievelijk acht en tien predikantsplaatsen.
Synode en classis over de bediening van de doop
Om te zien hoe de Noord-Hollandse synode omging met de vraag tot wie de zorg van de
gereformeerde kerk als publieke kerk zich uitstrekte, zal allereerst gekeken worden naar
de wijze waarop men omging met de kinderdoop. Dat dit onderwerp ook binnen de
synode zelf hoog op de agenda stond, blijkt al direct uit de punten besproken op de
eerste synodale vergadering in Noord-Holland. Na de 'reformatie der papen', was dit het
tweede punt dat een grondige behandeling vroeg en kreeg. De vraag luidde of men alle
kinderen zonder onderscheid moest dopen, ongeacht de geloofsopvattingen van hun
ouders. De synode antwoordde hierop dat het te prijzen zou zijn, wanneer een predikant
alleen kinderen van lidmaten zou dopen, als hij ter plaatse zijn dienst van die van de
katholieken kon afzonderen. Zou dit echter onrust veroorzaken, dan diende men zonder
onderscheid te dopen. De ouders hoorden wel vanaf de kansel vermaand te worden zélf
naar de predikant te komen, zodat zij over de doop en de gelovige opvoeding van hun
kind onderricht konden worden. Bleven zij echter weg, dan mocht het kind toch gedoopt
worden, opnieuw: om onrust te vermijden. 257
Een jaar later ging men zelfs zover dat kinderen ook tegen de wil van de ouders in, door
‘goede persoonen’ ten doop gepresenteerd mochten worden, omdat ook deze kinderen
immers Gods bondgenoten zijn. Aan die ‘goede persoonen’ werden geen taken
opgelegd inzake de geloofsopvoeding van deze kinderen. Het waren de dienaren des
Woords die, voor zover mogelijk, alle dopelingen hoorden op te voeden in de ware
leer. 258 De aanwezigheid van de vader bij de doop, zoals voorgeschreven door de
Dordtse synode van 1578, werd in Noord-Holland alleen verwacht bij dopelingen
aangeboden door lidmaten. Bij de andere dopelingen werd wel op de aanwezigheid van
de vaders gehoopt, maar stelde men geen eisen. 259 Wel werd deze bepaling in 1586
verklaard worden, waarom deze drie wel genoemd werden en andere grote dorpen als
Schellingwoude, Ransdorp en Purmerland niet. Er moeten dus (ook) andere motieven
meegespeeld hebben. Eén daarvan zal de ligging ten opzichte van het strijdtoneel
geweest zijn. In plaatsen waar tot eind mei 1574 de burgeroorlog aan den lijve werd
ondervonden, kan van de bevolking eerder een afwachtende houding ten aanzien van de
nieuwe leer worden verwacht, dan in plaatsen die meer in het noorden van het
Noorderkwartier lagen. Maar dit verklaart niet waarom bijvoorbeeld Wormer wel wordt
genoemd en het verder van Amsterdam gelegen Purmerland niet. De lokale religieuze
en politieke verhoudingen zullen dus ook een rol gespeeld hebben. Zie verder paragraaf
3.1.
257 Acta van de Noord-Hollandse synode, 16.8.1572 (art. 2). De formulering wijst erop
dat binnen Noord-Holland op grond van de religievredes, op dat moment de katholieke
zielszorg nog gewoon voortgang vond, inclusief doopbedieningen.
258 Acta van de Noord-Hollandse synode, 6.7.1573 (art. 5), 6.10.1573 (art. 9). Pas in
1595 stelde de synode vraagtekens bij deze taak, als zijnde wenselijk, maar zeker in de
steden onhaalbaar; acta van de Noord-Hollandse synode, 19.6.1595, part. kwestie
ingebracht vanuit Amsterdam (art. 44).
259 Acta van de nationale synode van Dordrecht, 1578, Cap. IV, art. 9; Acta van de
hoofdstuk 2/ pag. 119