De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

waar de synode beducht voor was. Zo schreven de vijf pastoors van Texel met hun
aanhang een brief naar de synode waarin zij verklaarden waarom zij niet van hun dienst
afgezet behoorden te worden. De synode besloot daarop met eendrachtige stemme dit
juist wel te doen, aangezien zij ‘met al haeren aenhang in gelycke hartneckicheyt onnut
totten dienst des woorts ende scaramenten etc. (..) syn’. 71 De acta leveren meer
voorbeelden op, die laten zien dat het proces der reformatie van voormalige pastoors
beslist niet overal vlekkeloos verliep. Toch werden er heel wat, ook in onze regio,
toegelaten tot de dienst van het Woord, of in sommige gevallen tot de schooldienst. We
kwamen hen al tegen in paragraaf 5.1.
De Noord-Hollandse synode maakte zich dus sterk voor een goede controle op expastoors
om te voorkomen dat zij onder de dekmantel van de gereformeerde religie hun
gemeente op katholieke wijze zouden leiden. De synode werd hierin in de praktijk niet
alleen gehinderd door gemeenteleden die hun voorganger wilden behouden, maar ook
door zichzelf opdringende katholieke voorgangers, door overheden die niet bereid
waren iemand af te zetten, of door terugval van de ‘gereformeerde paep’ tot het
katholicisme, met name op het punt van het Avondmaal. 72
De aandacht van de synode met betrekking tot het katholicisme bleef tot 1586
geconcentreerd op die reformatie van ex-pastoors en priesters en de daaruit
voortvloeiende problemen én op de afbakening van het eigen geloofsleven tegenover de
katholieke traditie. Door het eigen karakter van de gereformeerde leer te benadrukken
werd aan de gewone gelovigen duidelijk gemaakt dat men echt een nieuwe richting was
ingeslagen, weg van alle ‘pauselijke superstitiën’. Daarbij wenste men dus wel gebruik
te maken van de kennis en kunde van pastoors die zich aan het synodale gezag
onderwierpen. Het is goed mogelijk dat bij dergelijke pastoors naast zuivere ook
mindere zuivere motieven een rol speelden bij hun keuze voor de gereformeerde religie.
Toch lijkt het erop dat de synode er redelijk goed in slaagde de schapen van de bokken
te scheiden. Eenmaal afgezette pastoors komen in de meeste gevallen niet meer terug in
de synodale acta en de tot predikant gereformeerde voorgangers leverden in veruit de
meeste gevallen geen problemen op die groot genoeg waren om in de acta vermeld te
worden.
Omslag in het synodale beleid vanaf 1586
Vanaf 1586 veranderde het beeld. Voor het eerst komen in de synodale acta duidelijke
klachten naar voren, enerzijds over de toename van de ‘pauselycke supersitie door het
heymelycke insluypen der mispapen en monicken’, gesterkt in hun geloof door een
71 Acta van de Noord-Hollandse synode, 6.7.1576.
72 Acta van de Noord-Hollandse synode, 7.4.1578, 15.9.1578, 10.5.1588. Ook in de acta
van de Provinciale synode gehouden te Haarlem, 20.3.1582 zijn voorbeelden te vinden
van ‘eenige papistissche predicanten, staende te Abkaw ende Kuedelsteert, onder tSticht
van Utrecht, in desen quartieren van Hollant met schelden ende lasteren den voirtganck
der reyner leer seer verhinderen’. Doordat de Staten van Utrecht het houden van
synodale en classicale vergaderingen tot 1620 niet toestond, ontwikkelde juist het Sticht
van Utrecht zich tot een soort vrijplaats voor de meest uiteenlopende lieden die hier hun
brood trachtten te verdienen als predikant. Zie daarover o.a. Abels, Naamlijst van
Utrechtse (probleem)predikanten, pp. 89-90. Een mooi voorbeeld hiervan is ds. Pibo
Ovittius Abbema: Abels, Ovittius’ metamorphosen.
hoofdstuk 7/ pag. 346