De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Monnickendam afkomstig waren. 41 Het lijkt er dus op dat men in Monnickendam veel
langer vasthield aan een strikte tuchtoefening dan in de andere plaatsen van de classis
Edam. Of dit inderdaad zo was, komt in een volgende subparagraaf nader aan de orde.
De overige zes verzoeken uit de periode 1634-1650 om iemand met naam en toenaam te
mogen voorstellen, zijn verspreid over even zo vele gemeenten 42 en betreffen in alle
gevallen leertucht.
Het is opvallend dat de classis de toepassing van de hogere trappen van de tucht in deze
zaken eerder afried dan toejuichte. Tot die tijd werd de tucht van classiswege juist vrij
strikt gehanteerd. Dit bleek al uit de besproken excommunicatiekwesties. Dit blijkt ook
uit de 27 gevallen, daterend uit de jaren 1592-1634, waarin van kerkenraadswege werd
gevraagd om toestemming om over te mogen gaan tot het noemen van een naam. Deze
verzoeken werden doorgaans gehonoreerd. Overigens geldt ook voor deze 27
tuchtzaken, dat de meeste uit Monnickendam afkomstig waren: 11 van de 27. Edam
vroeg in deze jaren negen maal toestemming om iemand met naam en toenaam te
mogen noemen, Purmerend twee maal (in 1627 en 1629), Purmerland eveneens twee
maal (in 1600 en 1601) en Ransdorp/ Holysloot drie maal (in 1595, 1601 en 1603).
Anders dan bij de gevallen uit de jaren na 1634, betroffen dit zowel kwesties
voortvloeiend uit de leer- als uit de levenstucht.
Als we alle vragen aangaande de uitoefening van de tucht in ogenschouw nemen,
handelt overigens maar eenderde van alle gestelde vragen over kwesties aangaande de
leer en geloofsafval. De overige vragen hingen samen met levenstucht: ongeregeld
leven, dronkenschap, huwelijksproblemen en geschillen. Bij de hogere trappen van de
tucht waren de leerproblemen dus oververtegenwoordigd. Vooral tegen geloofsafval,
zowel in de richting van doopsgezinden als in de richting van katholieken, werd streng
opgetreden. 43
Mildere vormen van tucht
Naast vragen over toepassing van de tweede en derde trap van de tucht werden ook tal
van andere vragen over de tuchtoefening gesteld. Dit betreft zowel vragen over de eerste
trap van de tucht: het zonder naam voorstellen van de overtreder door alleen zijn of haar
overtreding te noemen als over de wijze waarop zondaren weer met de gemeente en met
Christus verzoend dienden te worden. Zo vroeg de predikant van Middelie in 1621 wat
zijn kerkenraad moest doen met een vrouw die zich tot aan haar huwelijk als een goed
en vroom lidmaat had gedragen, maar op aandrang van haar man had ingestemd met
zijn 'nering van tappen'. De man was inmiddels overleden en de vrouw met de
drankhandel gestopt. Zij wilde weer graag tot het Avondmaal toegelaten worden. De
classis adviseerde de zaak omwille van de 'stichtinge' nog wat aan te zien en haar
41 In 1643 betrof dit Abraham de Schoenlapper (acta van de classis Edam, 26.5.1643) en de al genoemde
tuchtzaken tegen Jan de Backer, Jacob Cornelis Laen en Hendrick Gerritsz.
42 Te weten: Ilpendam (geloofsafval), Purmerend (idem), Purmerland (idem), Buiksloot (lasteren van de
ware leer en de predikant), Durgerdam (bezwaren tegen de nieuwe predikant) en Edam (lasteren van de
ware leer).
43 Een zelfde beeld schetst Roodenburg voor Amsterdam. De kerkenraad van Amsterdam trad vooral
krachtig op ten aanzien van leerkwesties, vooral vanwege de vermeende concurrentie. Bij alle andere
zonden ging men milder te werk. “Als het verval tot (..) andere denominaties (..) te groot dreigde te
worden, dan deelde de kerkeraad, ongetwijfeld ‘ten exempele’, ook strenge straffen uit. Dat gebeurde
bijvoorbeeld nog in de eerste dertig tot veertig jaar, toen de doopsgezinden nog een serieuze bedreiging
waren en, vanaf de jaren dertig, toen de katholieken deze rol overnamen.” Roodenburg, Onder censuur,
pp. 203-204. Roodenburg constateert overigens pas vanaf 1680 een duidelijke afname van zowel de leer-
als de levenstucht. De zwaardere sancties kwamen daarbij na 1640 niet meer voor; pp.135-141; 280-281,
320, 383-388.
hoofdstuk 4/ pag. 191