De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Om de predikanten, de ambtsdragers en de lidmaten, om hun keuzes, werkwijze en
activiteiten begrepen vanuit en in wisselwerking met de maatschappelijke context
waarbinnen zij functioneren. 88 En hoewel de bronnen dus niet veel onthullen over hun
geloofsopvattingen, ben ik er toch van overtuigd dat de inspiratie achter alle inzet voor
de eigen kerk en het uitdragen van de gereformeerde waarden en normen, primair als
godsdienstige inspiratie moet worden opgevat, ongeacht de middelen waarvan men
gebruik maakte en ondanks het feit dat veel onderdelen van het menselijk handelen te
verklaren zijn vanuit politieke, sociale en economische factoren. 89 Het was de vrees voor
Gods toorn die de kerkelijke leiders deed ageren tegen de wantoestanden in de hun
omringende samenleving, tegen de andere godsdienstige stromingen en tegen kerkleden
die niet leefden overeenkomstig Gods geboden.
Het valt nog te bezien in hoeverre ook het gewone volk de geloofsopvattingen van de
voorgangers deelden en hun leven richtten naar hun geloof, maar we doen de kerkelijke
leiders te kort als we niet hier al wijzen op hun religieuze drijfveren hoezeer hun
optreden soms ook op een gewone machtsstrijd lijkt en dat in sommige gevallen
misschien ook wel was.
VII. Opbouw in het kort
Dit boek bestaat uit acht hoofdstukken, waarvan de eerste twee chronologisch zijn
geordend en de overige zes thematisch. In het eerste hoofdstuk staan de religieuze
ontwikkelingen in de jaren 1520-1568 centraal, zoals die plaatsvonden in de regio van
de latere classis Edam. Het tweede hoofdstuk is gewijd aan de periode van ballingschap
en nieuw begin, de jaren 1568-1590. De aandacht zal daarin eerst uitgaan naar het
grotere geheel: de vroegste ‘nationale’ synoden en de politiek-militaire ontwikkelingen
in de Opstandige gebieden, om daarna gericht te worden op de opbouw van de
gereformeerde kerkelijke organisatie in Noord-Holland en de rol van synode en classis
daarbij. In de hoofdstukken 3 tot en met 6 staat de op- en uitbouw van de gereformeerde
kerk in en vanuit de classis Edam centraal, en daarmee de interne component van het
gereformeerde confessionaliseringsproces.
Hoofdstuk 3 opent met een overzicht van de groei van het aantal predikantsplaatsen en
de inzet van de classis daarbij, om daarna te focussen op de verhoudingen binnen de
classis zelf, op de interne organisatie, de vergaderdiscipline, taakverdelingen en de
positie van de gedeputeerden. In hoofdstuk 4 wordt de verhouding tussen de classis en
de kerkelijke gemeenten geanalyseerd en in hoofdstuk 6 die tussen de classis en de
Noord-Hollandse synode. Het tussenliggende hoofdstuk 5 behandelt de classicale zorg
voor en over de predikanten en daarmee ook de inzet van de classis voor de eenheid van
meer vrouwen dan mannen kozen voor het lidmaatschap van de gereformeerde kerk. Dat er desondanks
toch wel iets te zeggen valt over de positie van vrouwen, heb ik in een artikel verwoord. Geudeke,
‘Mannenbastion of vrouwenbolwerk?’. Zie ook Zijlstra, Om de ware gemeente en de oude gronden, pp.
434-435, waar hij vaststelt voor Noord-Holland rond 1650, dat bij de dopersen, net als bij de
gereformeerden in het algemeen ongeveer 2/3 van de lidmaten vrouwelijk is en 1/3 mannelijk. Ook
Bergsma constateert dat de meerderheid van de gelovigen zich grotendeels aan de waarneming van de
historicus onttrekt, mede omdat de meerderheid van de gereformeerde gelovigen uit vrouwen bestond.
Bergsma, Tussen Gideonsbende en publieke kerk, p.49.
88 Frijhoff, ‘Religie, geloof en kerk’, p. 12.
89 Vergl. Mellink, De radikale Reformatie, pp. 26-28; zie ook Zijlstra, Om de ware gemeente en de oude
gronden, pp. 26-28 en Marnef, Antwerpen in de tijd van de Reformatie, pp. 9-15.
Inleiding/ pag. 19