De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Hoofdstuk 7:
Calvinisering van de samenleving?
In hoofdstuk 4 is al even ingegaan op de wijze waarop classis en synode zich met
regelmaat tot de verschillende overheden wendden in verband met kerkelijke belangen
als de predikantstraktementen en het beleggen van synodale vergaderingen. Tevens is
besproken hoe beide kerkelijke organen zich inzetten voor de reformatie van onderwijs
en armenzorg, en zich ook op die terreinen afhankelijk wisten van de overheidsinzet.
Voor een echte calvinisering van de samenleving was echter meer nodig.
In dit hoofdstuk zal bezien worden hoe synode en classis streden voor de reformatie van
eredienst, kalender en kerkgebouwen en hoe zij ijverden voor de bestrijding van de
concurrerende geloofsrichtingen, toegespitst op het katholicisme en het mennonisme. In
het volgende hoofdstuk staan de inzet van synode en classis voor de verbreiding van de
gereformeerde waarden en normen buiten de eigen kring centraal.
Hierbij zal steeds in beeld worden gebracht in hoeverre synode en classis door de jaren
heen, gesteund werden of juist niet door de verschillende overheden én door de
kerkenraden van Edam, Monnickendam en Purmerend. Alleen zo kan namelijk de vraag
worden beantwoord of en in hoeverre de gereformeerde kerk er op uit was om de eigen
identiteit uit te dragen en in te planten in mens en maatschappij en in welke mate deze
waarden en normen door de tijdgenoten werden overgenomen of afgewezen binnen de
classis Edam.
7.1. Reformatie van eredienst, kalender en kerkgebouwen
Al vanaf het eerste begin waren nationale en provinciale synoden op zoek naar naar
nieuwe wegen, weg van de katholieke tradities, maar wel zodanig vormgegeven dat men
geen gelovigen nodeloos voor het hoofd zou stoten. Daarbij werd onderscheid gemaakt
tussen zaken die de kern van de leer betroffen en wat men middelmatige kwesties
noemde. Ook die zag men weliswaar liefst op passende wijze opgelost, maar over
dergelijke kwesties wilde men geen onnodige onrust veroorzaken. 1 Duke heeft daarnaast
aangetoond dat er in gereformeerde kring geen eensgezindheid bestond over de precieze
aard van de gereformeerde confessionalisering. Daarom is het, in zijn woorden, nodig
“(to) explore what the Calvinists understood by the ‘true Reformation of the church’, in
order to underscore its radical character”. Duke wees daarbij op de vele facetten van die
ware reformatie, uiteenlopend van de ‘reformatie der papen’, tot die van de kerkelijke
organisatie, van de kerkgebouwen, de eredienst, de kalender, en vooral de reformatie
1 Bijvoorbeeld de keuze van de namen die men aan zijn kinderen wil geven, mits men
niet de namen kiest die ‘ofte Gode ofte Chirsto eygen zyn’. Acta van de nationale
synode van Dordrecht, 1578, art. 63; acta van de nationale synode van Middelburg,
1581, part. Kwestie 63. Of het wel of niet laten zingen ‘na het ghebet voor de predicatie
dat ghesangh: o Godt, die onsen Vader bist etc’. Acta van de provinciale synode van
Dordrecht, 1574, art. 42.
hoofdstuk 7/ pag. 334