De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

synode in 1600 nog in met de doop van niet onderrichte kinderen van ongedoopten,
omdat deze kinderen buiten hun schuld uit ongedoopte ouders geboren waren. 266
Synode en classis over de kerkelijke huwelijkssluiting
Net zoals de vragen rond de doop stuitten op de grenzen van de geloofsgemeente en de
wijze waarop de gereformeerde kerk met deze grenzen omging, zo was dit ook het geval
met de vragen rond de kerkelijke huwelijkssluiting. Anders dan de nationale synoden,
probeerde de Noord-Hollandse synode in haar eerste vergadering de zaak van het
huwelijk zoveel mogelijk van de kerk naar de politieke regering te verwijzen, in een tot
deze ene notitie beperkte poging om van het huwelijk een zuiver politieke zaak te
maken. Daarbij werd direct het probleem onderkend dat de politieke overheid inzake het
huwelijk nog geen ordening had vastgesteld. De predikanten werd daarom aangeraden
zowel de lidmaten als de toehoorders te onderrichten aangaande het huwelijk om te
voorkomen dat iemand zich zou binden op een wijze strijdig met Gods Woord. 267
Net als de nationale synoden na haar, liet ook de Noord-Hollandse synode de lijn van
Emden direct los op het gebied van de huwelijkssluiting. Zo werd in 1573 de weg naar
een huwelijk tussen een lidmaat en iemand van buiten de gemeente, hoewel ontraden,
toch geopend. 268 Pas vanaf 1586 werden huwelijken tussen gedoopten en ongedoopten,
met nadruk verboden, en werd tien jaar later zelfs bij de overheden aangedrongen
dergelijke huwelijken wettelijk te verbieden. 269 Maatregelen die bedoeld waren om
geloofsafval via een huwelijk met een doopsgezinde te voorkomen. Het is opvallend dat
de classis Edam er op dat moment niet voor voelde om dergelijke huwelijken via de
overheid te laten verbieden. Liever zag men ook deze lieden getrouwd, dan dat zij
eventueel ongehuwd bleven samenwonen. 270
De bescherming tegen geloofsafval via het huwelijk werd dus vooral gezocht in een
verbod op huwelijken tussen gedoopten en ongedoopten, waarbij de classis Edam zich
iets soepeler opstelde dan de synode, die deze huwelijken ook politiek wilde laten
verbieden. In de loop van de jaren zou ook Edam de regels op dit punt nader aanhalen,
in 1629 culminerend in een verzoek om een wet tegen het trouwen van gedoopten met
ongedoopten, met wederdopers, met joden of met heidense landlopers. 271
In de acta van de Noord-Hollandse synode wordt voorts veel aandacht besteed aan
partners die al voor de openbare huwelijkssluiting het bed met elkaar deelden. Men zal
266 Acta van de Noord-Hollandse synode, 5.6.1600 (art. 21); acta van de classis Edam,
23.5.1600; zie ook Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, pp. 135-142. Van Deursen
gaat niet in op de vraag of er in de loop van de door hem onderzochte periode
verschuivingen zijn opgetreden. Voor de classis Edam zijn die dus wel zichtbaar. In
paragraaf 4.3 zal dit verder uitgewerkt worden voor de jaren vanaf ca. 1590; zie verder
Abels, Wouters, Nieuw en ongezien, dl 1, pp. 198-202. Voor de classis Delft en
Delfland wordt een soortgelijke ruime dooppraktijk geschetst als hierboven voor Noord-
Holland en voor de classis Edam daarbinnen, zonder dat er verschuivingen in de tijd
geconstateerd worden.
267 Acta van de Noord-Hollandse synode, 16.8.1572 (art. 3).
268 Acta van de Noord-Hollandse synode, 6.10.1573 (art. 8).
269 Acta van de Noord-Hollandse synode, 2.6.1586 (art. 33) en 17.6.1596 (art. 36).
270 Acta van de classis Edam, 24.7.1595.
271 Acta van de classis Edam, 16.8.1629, zie verder paragraaf 4.3.
hoofdstuk 2/ pag. 121