De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

kleedinge, pijpen, veelen ofte vendelen langs sheeren wegen ofte straeten’ door groepen
jongeren aan de kaak werd gesteld. 143
In de lange reeks keuren waar het keurboek van Monnickendam van 1639 mee opent,
wordt eveneens het zich vermommen, te weten ‘mans personen in vrouwe cleederen
ende vrous personen in mannen clederen ofte hoe ende op wat maniere ’t selve soude
mogen sijn, om daer mede bij der straeten te loopen ofte ongeregeltheijt te bedrijven (..)
tot enigen tijde des jaers’ verboden. 144 De Purmerender keurboeken, toch vrij uitgebreid
wanneer het gaat om elementen uit de jeugdcultuur, reppen niet over dit gedrag. Op
genoemde vindplaatsen is verder niet te lezen bij welke gelegenheden men verkleed
ging en ook de dateringen helpen niet veel verder. Het lijkt niet te ver gezocht om
hierbij in de eerste plaats te denken aan carnavalske feesten. 145
In de kerkenraadsnotulen van de drie steden komen verder geen verwijzingen naar
volksgebruiken voor, behalve de al aangehaalde rond bruiloftsfeesten en begrafenissen
en een enkele vermaning aan in verband met het zingend langs de deuren gaan op
Nieuwjaarsdag. 146 In praktijk een verkapte vorm van bedelen. Het zijn vooral de
keurboeken die ons verder helpen.
Allereerst over het nieuwjaarzingen. Via een keur uit 1637 maakte de Edamse
vroedschap een einde aan de ongeregeldheden die ontstonden ‘bij d’nieuwe jaer singers
(.. die bij die) occasie voor de deuren vande huijsen der burgerije alhier werden
bedreven’. 147 Het was voortaan alleen nog aan de weeskinderen uit het weeshuis en het
armenhuis toegestaan om langs de deuren te gaan om dan, als men ze binnenliet te
mogen zingen. Blijkbaar wilde men deze kinderen de zo in te zamelen gelden niet
ontzeggen. Soortgelijke keuren uit diezelfde tijd uit Purmerend en Monnickendam
maken die uitzondering niet. 148
Purmerend maakte in diezelfde keur uit 1635 korte metten met andere volksgebruiken
als het lopen met ‘sterren omtrent derthienendach’ 149 en het rondgaan van ‘sotten met
bellen, ruijspotten ende bommen omtrent vastelavont’. Lichtvaardigheden die riekten
naar ‘superstitie ende streckende tot oneere ende misbruijck vande hoochweerdigen
name Gods, die niet anders dan met sonderlinge eerbiedicheijt bij een ijgel. moet
gebruijckt worden’, 150 aldus de motivatie van de lokale magistraat.
Drie jaar later vaardigde men in Purmerend ook een verbod uit op het Blasiusrijden. De
eerste verwijzing naar dit feest op Blasiusdag, 3 februari 151 , komt eveneens uit deze stad
143
Oud Archief Edam, inv. nr. 43, f. 51v-52, gepubliceerd op 30.10.1614 en herhaald 20.4.1655.
144
Oud Archief Monnickendam, inv. nr. 62, f.112.
145
Mannen mochten geen vrouwenkleren dragen en omgekeerd vrouwen geen mannenkleren, opdat er
geen verwarring tussen man en vrouw ontstaat en geen aanleiding tot onnatuurlijke zonden. Aldus een
van de uitleggers van de catechismus, aangehaald door Van Deursen, Rust niet voordat gy ze van buiten
kent, pp. 163-164. “Desondanks was die omkering van rollen (..) een tamelijk gangbare praktijk bij
feestelijke gelegenheden, ook onder christenen.”
146
Kerkenraadsnotulen Monnickendam,1.2.1626 (de weduwe Bely Hendriksdr) en 20.2.1628 (blinde Jan
Symonsz).
147
Oud Archief Edam, inv. nr. 43, f. 85, 30.12,1637.
148
Oud Archief Purmerend, inv. nr. 84, 31.12.1635, opnieuw gepubliceerd op 29.12.1636 en 30.12.1661;
Oud Archief Monnickendam, inv. nr. 62, f. 112 (uit de reeks keuren waarmee dit keurboek opent en die
alle in één handschrift zijn opgeschreven, gedateerd op 22.4.1639).
149
Dat wil zeggen op 6 januari, het feest van Drie Koningen, 13 dagen na kerstmis. De Glopper-
Zuijderland, In de tijd gemeten, p. 80.
150
Oud Archief Purmerend, inv. nr. 84, 1.2.1630. Uit de tekst valt op te maken dat dit feest pas het jaar
daarvoor voor het eerst of opnieuw na langere tijd was gevierd (‘Alsoo den verleden jare, etc.).
151
De Glopper-Zuijderland, In de tijd gemeten, p. 79.
hoofdstuk 8/ pag. 420