De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

toestemming kreeg om hem de ban aan te zeggen. Toch is het nooit zover gekomen uit
vrees voor onrust in de gemeente. 31
Vanuit Edam werden zes zondaren aan de classis voorgedragen ter afsnijding. In 1608
vroeg de Edamse kerkenraad advies over een zuster die zich opnieuw tot overspel had
laten verleiden. De voorstellingen eerst zonder en later met naam hadden haar niet tot
inkeer weten te brengen, zodat de kerkenraad toestemming vroeg en kreeg om met haar
verder te procederen. 32 Drie van de vier daarop volgende gevallen betreffen problemen
rond de leer: een ‘mennist’ geworden broeder, een papist geworden zuster en een zuster
die al zeven jaar niet ter kerke ging. Het vierde geval betreft een geheel 'desoluijt'
levende broeder. Al deze zaken speelden in de spannende laatste jaren van de
Bestandstwisten, 1617-1618. Blijkbaar voelde men juist toen de behoefte de touwtjes
strakker aan te halen. Het laatste Edamse geval dateert uit 1621 en betreft een notoire
dronkaard, die ondanks alle vermaan en beloftes tot beterschap niet van de fles af kon
blijven. Ook hem mocht de excommunicatie worden aangezegd. 33
De twee verzoeken om excommunicatie die de classis vanuit Purmerend bereikten,
betreffen afvallige vrouwen. In 1613 vroeg de kerkenraad wat te doen met een lidmaat
dat zich bij de mennonieten had laten wederdopen, hoewel men haar vaak vermaand had
om bij de eigen kerk te blijven. De vrouw was al zonder naam aan de gemeente
voorgesteld en werd nu op advies van de classis met naam als onboetvaardige zondaar
voorgesteld. De maatregel sorteerde geen effect: vijf maanden later werd zij op last van
de classis met de ban bedreigd om in 1614 definitief afgesneden te worden. 34 Twintig
jaar later was het de beurt aan Maritgen Aryaens om geëxcommuniceerd te worden. De
kerkenraad had veel geduld met haar gehad, maar werd daar niet voor beloond.
Maritgen was na haar huwelijk met een katholiek in 1625, door haar man gedwongen
tot het pausdom overgegaan. Aanvankelijk was er enige hoop dat zij de ware leer trouw
zou blijven, hoewel haar zeer gewelddadige echtgenoot haar daar weinig ruimte voor
liet, maar uiteindelijk koos ze toch voor de huiselijke vrede en de katholieke mis
aangezien ze 'daer se nu was oock geen quaet hoort'. 35 De kerkenraad werd in 1633 door
de classis geautoriseerd om met de voorgestelde excommunicatie door te gaan, hetgeen
in 1634 geschiedde. 36
Bij de andere gemeenten valt het excommunicatieverzoek veelal samen met een periode
waarin de classis intensiever werd geraadpleegd en de tucht door de betreffende
predikanten zonder twijfel zorgvuldig werd uitgeoefend, als onderdeel van hun visie op
kerk-zijn. In Etersheim/ Schardam wilde predikant Herman Jansz al in 1596 verder
procederen tegen een ongehoorzaam en ongeregeld levend lidmaat, maar zijn
kerkenraad volgde hem hier in maar ten dele. Zes jaar later blijkt dat de kerkenraad de
31
Jan de Backer was in een langdurige en bittere rechtzaak verwikkeld tegen ouderling Jan Claesz. In het
verlengde daarvan achtte hij de kerkenraad ongeschikt om over hem te oordelen. Doordat diverse
gemeenteleden zijn kant kozen, werd het steeds lastiger voor de kerkenraad om daadkrachtig tegen hem
op te treden. In de woorden van de acta (22.7.1612): ‘om redenen wille nog aenzien om meerder
zwaricheijt te voorkomen’. Dit standpunt werd daarna niet meer verlaten. Kerkenraadsnotulen
Monnickendam 13.7.1608 t/m 20.8.1615. Mogelijk speelden de Bestandstwisten hierbij een rol, hoewel
dit niet uit de acta valt op te maken.
32
Acta van de classis Edam, 28.1.1608, 28.7.1608.
33
Acta van de classis Edam, 19.4.1621.
34
Acta van de classis Edam, 15.4.1613, 30.9.1613, 7.4.1614.
35
Kerkenraadsnotulen Purmerend, 21.12.1625, 26.12.1625, 26.7.1630.
36
Acta van de classis Edam, 6.7.1626, 31.5.1627, 3.10.1633; kerkenraadsnotulen Purmerend, 28.2.1634
hoofdstuk 4/ pag. 189