De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

predikantsplaatsen in de classis. Informatie over de ontwikkelingen vanaf de jaren ’90
komen vooral uit de dan wel beschikbare classicale acta.
Coetus, classis of particuliere synode
Het convent van Wezel introduceerde de classis, als vergadering van kerken, in plaats
van de coetus-vergadering waarin slechts predikanten zitting hadden. Desondanks wordt
in de Noord-Hollandse acta aanvankelijk alleen over coetus-vergaderingen gesproken,
terwijl vanaf ca. 1575 de termen classis en coetus door elkaar worden gebruikt. Was er
nu sprake van classes of van coetus? De Noord-Hollandse synode legde op haar
vergadering van 31 maart 1573 aan de dan ingedeelde regionale vergaderingen
classicale taken op die overeenkomen met de bepalingen van Emden, maar spreekt
daarbij ‘van die coetus ende haer deelinge ende wat men daerin handelen zal’.
Zo zal men in de wekelijkse coetus-vergadering 'die gemeene hooftstucken der leere'
bespreken en verhandelen. Voorts zal iedere coetus goede acht nemen 'op sijne
naestliggende dorpen (..) daer dat evangelium noch nijet gepredict wordt ende
ondersoecken oft daer nijemant is, die dat evangelium lieff heeft ende God vreest ende
oft zij ooijck geen predicant begeren'. Daarnaast zal de coetus 'versorgen datter alomme
in alle gemeijnte goede consistorien gehouden worden, dat die dienst der armen ende
der scholen onderhouden worden met tsaemen goede weeckelijcke vergaerderingen'.
Tot slot werd de coetus opgedragen ervoor te zorgen dat een 'yegelyck' de Nederlandse
Geloofsbelijdenis en 'het artyckelscrift', dat wil zeggen de acta van Emden,
ondertekent. 216
Enerzijds dus taken als een classis overeenkomstig de Emdense besluiten, die zoals De
Jong aanstipt zeker bekend geweest moeten zijn in Noord-Holland, via de verschillende
uit Emden teruggekeerde predikanten, onder wie Jan Arentsz, de voorzitter van de
vergadering van 31 maart 1573. Anderzijds koos men echter voor de samenstelling van
een coetus, zoals men die in Oost-Friesland had leren kennen. 217 In praktijk kwamen de
predikanten inderdaad wekelijks of tweewekelijks bijeen, maar beperkten zich daarbij
voornamelijk tot het met elkaar handelen en disputeren over de leer. 218 De overige taken
vervulde de particuliere synode tot aan het eind van de jaren ’70 grotendeels zelf, al zal
er wel een glijdende schaal tussen beide niveaus bestaan hebben.
Zo werd op de allereerste synodevergadering, gehouden op 16 augustus 1572 te Edam,
de 'reformatie der papen' aan de 'naestgelegen broederen' en daarmee aan de coetus
opgedragen. 219 Een opdracht die op 31 maart 1573 werd herhaald en aangevuld. De
synodale acta leren echter dat het vooral de synode zelf was die de voormalige
geestelijken en monniken beoordeelde op hun geschiktheid voor het ambt van
predikant. Tot zeker 1578 verschenen 'gereformeerde papen' voor de synode met het
verzoek toegelaten te worden tot de dienst. In sommige gevallen delegeerde de
216 Acta van de Noord-Hollandse synode, 31.3.1573 (art. 8).
217 De Jong, ‘Tussen Emden (1571) en Edam (1574)’, pp. 205-206; De Jong, ‘De eerste
drie Noord-Hollandse Synoden’, pp. 191-195; zie ook Van den Broeke, Een
geschiedenis van de classis, pp. 57-58.
218 Acta van de Noord-Hollandse synode, 15.9.1578 (art. 9).
219 Acta van de Noord-Hollandse synode, 16.8.1572 (art. 1).
hoofdstuk 2/ pag. 111