De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

de opbouw van de kerkelijke organisatie. Van hieruit werden lijnen uitgezet en
beslissingen genomen. Tijdens de wekelijkse coetus-vergaderingen concentreerde men
zich aanvankelijk vooral op het bevorderen van de onderlinge eenheid via gesprekken
over de leer. 229 Daarnaast bepaalde de synode op 31 maart 1573 dat de predikanten van
de coetus Enkhuizen, Hoorn en Waterland elke twee weken bijeen hoorden te komen in
Hoorn, en die van Alkmaar en Schagen te Alkmaar; om degenen die geëxamineerd
wilden worden, naar behoren te ondervragen volgens het examen opgesteld door
Philipus Melanchton. Deze geëxamineerden kon men op de eigen, wekelijkse coetus
dan weer opleggen om een 'oratie' van ten minste een half uur te doen over een aangegeven
tekstgedeelte, met aansluitend een debat. 230 Het is uit de acta niet op te maken in
hoeverre deze tussenlaag ook echt als zodanig heeft gefunctioneerd.
Van de predikanten werd in 1573 niet alleen verwacht dat ze wekelijks of tweewekelijks
bijeenkwamen, maar ook dat ze eens per drie maanden verschenen op een grote
vergadering voor alle Noord-Hollandse voorgangers, om in deze kring de onderlinge
censuur te oefenen. 231 Afgaande op de synodale acta kwamen de predikanten tussen
1572 en 1582 in ieder geval gemiddeld twee maal per jaar bijeen in synodaal verband. 232
Het is niet duidelijk of men daarnaast nog vaker bijeen kwam om de onderlinge censuur
te oefenen. In de acta wordt de censura morum tussen 1573 en 1593 incidenteel
genoteerd, daarna consequent iedere keer.
Ouderlingen geleidelijk meer in beeld
Niet alleen de coetus-vergaderingen waren een predikantenaangelegenheid, ook op de
vroegste synodevergaderingen werden maar zelden ouderlingen binnengehaald. Op de
al vaker aangehaalde vergadering van 31 maart 1573 waren wel ouderlingen aanwezig,
net als op die van 19 april 1574. In dit laatste geval kennen we ook de namen van de 10
ouderlingen die ditmaal naast de 43 predikanten deel uitmaakten van de vergadering.
Geen van deze ouderlingen was afkomstig uit de coetus Edam.
Alle overige synodevergaderingen waren nadrukkelijk bijeenkomsten van de dienaren
des Woords. Pas in februari 1577 kwam van ouderlingenzijde het verzoek om mee te
mogen komen naar alle synodale vergaderingen. 233 Een vraag die naar de volgende
vergadering werd verwezen. Iedere predikant diende dan, op kosten van zijn kerkenraad
vergezeld door een ouderling ter synode te komen, zodat over deze zaak beslist kon
worden. Op 18 maart 1577 besloot de vergadering in positieve zin op het verzoek te
reageren, maar pas twee jaar en drie vergaderingen later was het echt zover.
Doorslaggevend was niet het eerder genomen besluit, maar veeleer de bepaling van de
nationale synode van Dordrecht op dit punt. 234
Noord-Hollandse Synoden’, p. 204.
229 Duke wijst terecht op het belang van deze onderlinge training voor de opbouw van
het kerkelijke leven. Duke, Reformation and Revolt, pp. 222-223.
230 Acta van de Noord-Hollandse synode, 31.3.1573 (art. 21), 7.7.1573 (art. 10).
231 Acta van de Noord-Hollandse synode, 31.3.1573 (art. 21). Men beriep zich in dit
verband op de gebruiken zoals vastgelegd in de Engelse ordonnantie van Johannes à
Lasco en Martinus Micon.
232 Zie verder paragraaf 6.1.
233 Acta van de Noord-Hollandse synode, 4.2.1577 (art. 5).
234 Acta van de Noord-Hollandse synode, 15.9.1578 (art. 10). Verwezen werd daarbij
naar Cap. II, art. 11 van de acta van de nationale synode van Dordrecht, 1578 (‘De
hoofdstuk 2/ pag. 113