De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

daarop een commissie in te stellen die belast werd met het verzamelen van alle
misstanden. 114
Het jaar daarop was men zover dat de concepttekst ter beoordeling aan de classes
voorgelegd kon worden. Deze lijst werd op 16 augustus 1629 in de classis Edam
besproken. In dit stuk treffen we nauwkeurige beschrijvingen aan aangaande de
verboden graden van huwelijk en tal van maatregelen om het lichtvaardig scheiden van
getrouwde en ondertrouwde personen tegen te gaan en om de 'ontijdige bijslapinge' te
weren. 115 De binnendruppelende classicale reacties werden vervolgens op de
synodevergaderingen van 1630, 1631 en 1632 besproken. 116 Samen met de Zuid-
Hollandse synode werd uiteindelijk een definitieve tekst opgemaakt en in 1633
voorgelegd aan het Hof van Holland en via het Hof aan de Staten van Holland. 117 De
ambtelijke molens draaiden toen ook al langzaam, want in 1638 kon worden
gerapporteerd dat de adviezen van het Hof nu eindelijk naar de Staten van Holland
waren verzonden. 118 De door de kerk zo gewenste speciale ordonnantie voor het
huwelijk zou er uiteindelijk niet komen, zo lieten de Staten van Holland in 1647 weten:
de politieke ordonnantie van 1580 moest voorlopig voldoen.
Alle inspanningen van synode en classis om de misstanden in kaart te brengen, hadden
wel tot gevolg dat de regels binnen de kerk zelf duidelijk waren, zodat het aantal vragen
rond huwelijkse misstanden vanaf 1630 sterk af nam in zowel de synodale als de
classicale acta. 119 Dit wil echter niet zeggen dat vanaf dat moment de door de kerk
omarmde regels overal direct gemeengoed waren. Zo werden in 1635 van classiswege
alle kerken vermaand zich voortaan te houden aan synodale voorschriften met
betrekking tot personen die zich in het huwelijk wilden begeven, om zo voortaan alle
ongeregeldheden te voorkomen. 120 Zoals in het volgende hoofdstuk zal blijken, moest
zelfs menig predikant bij de classis op het matje komen, omdat ook hij al voor de
openbare huwelijkssluiting zijn relatie seksueel bekrachtigd had.
Het kostte dus veel moeite om de traditionele praktijk waarbij onderlinge beloften en de
bevestiging daarvan in de bedstede, het huwelijk tot een wettige verbintenis maakte, te
vervangen door nieuwe regels. In praktijk verhinderde de voorhuwelijkse seksuele
omgang een kerkelijke huwelijkssluiting namelijk niet, hoewel er van kerkelijke zijde
wel op aangedrongen werd het huwelijk eerst officieel te bekrachtigen door openlijk
uitgesproken beloften alvorens huis en bed te delen. Deze classicale soepelheid is in de
loop van de hier onderzochte periode feitelijk niet veranderd. Het gegeven dat zelfs
predikanten tot in de jaren ’30 op dit punt over de schreef gingen, toont wel aan hoe
diep de oude gebruiken geworteld waren.
Overige vragen
Vanuit de steden werden naast de hiervoor behandelde vragen, nog negen kwesties aan
de orde gesteld die in de rubriek "overige" thuishoren. Zes daarvan waren uit Purmerend
afkomstig. Daarnaast heeft ieder dorp wel een of meer van dergelijke vragen gesteld,
114 Acta van de Noord-Hollandse synode 15.8.1628.
115 Acta van de classis Edam, 19.5.1629, 11.6.1629, 16.8.1629.
116 Acta van de Noord-Hollandse synode 5.10.1630, 19.8.1631 en 17.8.1632.
117 Acta van de Noord-Hollandse synode 9.8.1633, 14.8.1634, 14.8.1635.
118 Acta van de Noord-Hollandse synode 16.8.1638.
119 Over de bepalingen van de gereformeerde kerk ten aanzien van alle zaken betreffende het huwelijk, zie
Van der Heijden, Huwelijk in Holland, p. 56-76.
120 Acta van de classis Edam, 16.4.1635.
hoofdstuk 4/ pag. 206