De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

opvallend laat aangezien deze strijd zeker in Bohemen, maar ook in de Palts al vanaf
1618 in volle hevigheid in gang was en later ook elders in Europa. Op deze verslagen
volgde bijna altijd een oproep tot financiële en morele steun voor deze verdrukte
geloofsgenoten. 84 Deze berichten staan in de tekst meer dan eens vlak vóór een synodale
oproep om de ‘paepsche stoutigheden’ te weren. Het lijkt daarom niet te ver gezocht de
verhevigde strijd tegen de katholieken mede te verklaren uit de zorg om de
verslechterde positie van gereformeerden elders. Vanaf 1643 werden de gezanten bij de
Munsterse vredesbesprekingen dan ook opgeroepen om zowel te pleiten voor de
onderdrukte geloofsgenoten in het Duitse Rijk en voor herstel van de ware religie daar,
als voor het behoud van de ware gereformeerde religie in eigen land. 85
In diezelfde jaren ’20 en ’30 van de 17 e eeuw zorgde de hervatting van de strijd tegen de
Spanjaarden voor veel spanningen in de Republiek. 86 Dit zal het wantrouwen ten
opzichte van de katholieke medeburgers vergroot hebben. In 1629 kon voor het eerst
gepleit worden voor de invoering van de gereformeerde religie in gebieden waarvan de
verovering op handen was. 87 Vreugde die kort daarna alweer getemperd werd toen in
84 Steunverzoeken in de acta van de Noord-Hollandse synode: 4.8.1626 (voor 220
verdreven predikanten uit de Palts en nog eens 60 predikantsweduwen), 11.8.1627
(rapport over de desolate toestand in de Palts), 11.8.1627 (idem over Gulik), 15.8.1628
(rapportage over de armoede en onderdrukking in Gulik en steun gevraagd voor 12
predikantszonen uit Bohemen, studerend in Leiden), 20.8.1629 (beide idem en over de
verdrukkingen in de Palts), 5.10.1630 (collecte voor de Palts), 8.8.1633 (wel 4000
lidmaten en 100 predikanten om hun geloof verdreven uit Silezië en Moravië naar
Polen), 14.8.1634 (brief van de ballingen uit de Overpalts: dank voor de ontvangen
gelden en verzoek om verdere steun) etc. Voor een korte schets van het feit dat men
zich er in de Republiek in deze jaren terdege van bewust was, dat de oorlog nog niet
gewonnen was, zie bijvoorbeeld: Frijhoff, Spies, 1650, bevochten eendracht, pp. 31-34.
Daar ook een korte samenvatting van de impact van de Dertigjarige oorlog.
85 Acta van de Noord-Hollandse synode, 2.8.1643 (voorstel vanuit de classis Amsterdam
om deze gezanten te laten pleiten voor herstel van de onderdrukte kerken in het Duitse
Rijk); 16.8.1644 (idem); 8.8.1645 (meer algemeen geformuleerd: gezanten naar
Munster als opdracht mee laten geven dat de gereformeerde religie tegen het
katholicisme beschermd moet worden; als gravamen vanuit Amsterdam); 7.8.1646
(beide punten gecombineerd: aandacht vragen voor herstel van de gereformeerde religie
in het Duitse Rijk en bewaking van de gereformeerde religie in eigen land tegenover het
katholicisme); 12.8.1647 (vrijheid van consciëntie bepleiten voor ‘die vande
gereformeerde religie inde verheerde (= door de Spanjaarden bezette, belegerde)
provinciën woonende’). Dit pleidooi werd ook in 1648 en 1649 herhaald, zonder dat het
echt haalbaar geacht werd. In ieder geval niet door de overheden, maar eigenlijk ook
niet door de synode zelf. (acta 11.8.1648 en 9.8.1649). Een zelfde oproep werd
overigens ook al gedaan in 1619, bij de nahandelingen van de Nationale Synode van
Dordrecht, op de 177 e zittingsdag (art. 948-XI), Uitgave 1883-1886, Leiden.
86 Zie: Israel, De Republiek, dl 1, pp. 561-604, waar hij ook uitgebreid ingaat op de
politieke spanningen in Holland in de jaren 1629-1647. Deze worden door hem
geanalyseerd in samenhang met het verloop van de militaire strijd, de financiering
daarvan, de te maken strategische keuzes, en de naweeën van de Bestandstwisten.
87 Op 14 september 1629 capituleerde ’s-Hertogenbosch na een langdurig beleg door de
Staatse troepen onder leiding van Frederik Hendrik. Over het verloop van de strijd
onder Frederik Hendrik, zie bijvoorbeeld: Van Deursen, De Last van veel geluk, pp.
hoofdstuk 7/ pag. 350