De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

aangezegd. Het kwam hem op een schuldbekentenis te staan, waarna het een half jaar
later weer raak was. Zijn brief met onduidelijke excuses aangaande zijn absentie werd
afgewezen en de classis stelde vast dat Mercator zich aan de classis ontrok, hoewel hij
wel altijd veel te vertellen had buiten de classis om. Dat men het daarmee aan het rechte
eind had bewijst het feit dat Mercator zich pas in 1603 weer liet zien in de vergadering.
237 Zijn opvolger Abraham Adriani deed het maar korte tijd beter. De predikanten
van Beets/ Oudendijk, van Broek in Waterland en van Zuiderwoude waren evenmin
trouwe classisbezoekers in het eerste decennium van de 17e eeuw.
In de daaropvolgende jaren deden zich niet alleen in Middelie/ Kwadijk verschuivingen
voor, maar ook in de inbreng vanuit andere dorpen in de Zeevang. Zo was vanaf ca.
1616 een duidelijke rol weggelegd voor de predikant van Purmerland/ Ilpendam.
Johannes Jacobi Gael diende deze combinatie vanaf 1604 tot aan 1637 om na de
separatie predikant te blijven van Purmerland tot aan zijn dood in 1653. Een
ambtstermijn van 49 jaar, de langste binnen de hier onderzochte periode. Vooral in de
tweede helft van zijn carrière 238 , zien we hem niet alleen regelmatig als voorzitter
aantreden, maar ook vaker normaal tot assessor gekozen worden en diverse malen tot
scriba. Voorts werd hij zeer frequent tot wintergedeputeerde verkoren en zeven maal ter
synode afgevaardigd. Een man met gezag dus, gebaseerd op een actieve deelname en
een ruime ervaring.
Toch zijn lange ambtstermijnen op zich geen garantie voor een actieve inbreng binnen
de classis. Bijkomende factoren vormen de gezondheid van de predikanten, de reistijd
tot Edam en de interesse van predikanten voor de bovenlokale kerkelijke verbanden.
Dat dit laatste ook een rol gespeeld moet hebben, hoewel dat nergens met zoveel
woorden wordt gezegd, blijkt uit het feit dat de ene predikant uit een bepaald dorp zich
wel frequent liet zien, waar zijn opvolger of voorganger het voornamelijk liet afweten.
Een voorbeeld hiervan vormt ds. Johannes ab Otten, van 1625 tot aan zijn dood in 1667
verbonden aan de combinatie Beets/ Oudendijk. Voor hem betekende een bezoek aan
Edam een reistijd van ten minste twee uur gaans 239 , maar desondanks was hij zeker in de
tweede helft van zijn ambtsperiode een trouwe classisganger. Ab Otten werd in de jaren
tussen 1637 en 1650 diverse malen tot scriba, tot wintergedeputeerde en tot
afgevaardigde naar de synode verkoren. Net als Gael kwam ook ab Otten als proponent
binnen in de classis en net als bij Gael werd zijn inbreng vooral met het klimmen der
jaren meer gewaardeerd in wisselwerking met een groeiende betrokkenheid bij de
classicale organisatie. Zijn voorgangers hebben dit stadium nooit bereikt, wat zich deels
laat verklaren uit de problemen die zij hadden met de lokale kerkenraad.
Opvallend is de terugvallende betrokkenheid bij de classicale organisatie van de
voorgangers van Marken. Ds. Hendrik Fransz was zoals gezegd aanvankelijk zeer
actief, maar moest het vanaf 1607 laten afweten door ziekte en ouderdom. Zijn
opvolgers waren heel wat minder trouw, hoewel twee van hen lange tijd in Marken
werkzaam waren. Dit illustreert de stelling dat de lengte van het ambtstermijn op zich
geen garantie voor een groeiende inbreng vormt en dat de reistijd voor de ene predikant
grotere bezwaren opleverde dan voor de andere.
237 Acta van de classis Edam, 2.7.1601, 19.11.1601, 28.7.1603.
238 Dat wil zeggen vanaf 1616. Gael is dan 33 jaar oud.
239 Reistijden op basis van gegevens van Van der Aa, Aardrijkskundig woordenboek. Dit zijn weliswaar
geen 17e eeuwse gegevens, maar geven toch een indicatie van de afstanden tot Edam, vanuit de
verschillende gemeenten binnen de regio. De reistijden zullen in de 17e eeuw eerder langer dan korter
geweest zijn, door de slechtere wegen en de waarschijnlijk niet constante kwaliteit van de verschillende
waterwegen.
hoofdstuk 3/ pag. 170