De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Doopsgezinden in Edam, Monnickendam en Purmerend
Kijken we tot besluit van dit gedeelte naar de praktische omgang met de doopsgezinden
in de drie steden, zoals die te voorschijn komt uit de lokale kerkenraads- en
vroedschapsnotulen in de hier onderzochte periode. In Monnickendam, de stad met de
langste doopsgezinde traditie, maakt de vroedschap nauwelijks een woord vuil aan deze
geloofsrichting. De eerste verwijzing naar de doopsgezinden dateert uit 1586, toen bij
de verdeling van gelden voor de armen bepaald werd dat een kwart naar de ‘arme
huijssittenen’ ging, een kwart naar de wezen, een kwart naar ‘der kerck ofte geuse
armen’ en een kwart naar ‘de mennisten armen’. 211 De tweede en laatste verwijzing
dateert uit 1610, toen de ‘regenten vande menniste kerck binnen onser stede’ op hun
verzoek vrijstelling van de verpondingen kregen ‘soo lange den dienst int selve huys
gedaen sal werden’. 212
Ook van kerkelijke zijde werd de doopsgezinden hier geen strobreed in de weggelegd.
Wel waakte men over de zuiverheid van de eigen gemeente. De uit Amsterdam
afkomstige Anna, de vrouw van Mr. Claes, werd in 1600 niet tot het Avondmaal
toegelaten, zolang zij haar man nog begeleidde naar de vermaningen van de
doopsgezinden.Haar herhaald verzoek werd om die reden niet gehonoreerd. Bovendien
werd zij vermaand in verband met bedelarij. Wilde zij als lidmaat in de gemeente
worden opgenomen omdat ze meer steun van de gereformeerde diaconie dan van de
doopsgezinde armenzorg verwachtte? 213 Een zelfde motief kan, bijna een halve eeuw
later ook een rol gespeeld hebben bij het berouw van de armlastige Reyer Artsz en zijn
echtgenote over hun langdurige kerkgang bij de doopsgezinden. 214 Ook de andere
verwijzingen naar doopsgezinden hangen op een enkele na samen met de tuchtoefening.
Aan het eind van de jaren ’40 kwam het af en toe voor dat ‘luyden (..) welcke mennist
gesint sijn’ hun kind toch in de gereformeerde kerk lieten dopen. Zij werden vermaand
hun kind op te voeden in de gereformeerde leer. Zoals Marcker Griet, zelf mennist
zijnde, die haar kind door een ander in de gereformeerde kerk ten doop had laten
houden. Daarover aangesproken zijnde, verklaarde zij ‘dat se wel mocht lijden dat haer
kint in onse religie wiert opgetrocken en gaf oock eenigermaten te verstaen dat se selfs
niet vreemt en was van onse kercke’. 215 De verschillen waren voor deze gelovigen dus
niet onoverkomelijk, hoezeer de beide stromingen in de drie kwart eeuw daarvoor
afgaand zich ook tegen elkaar hadden afgezet, juist om die verschillen duidelijk te
maken. Dit gevecht op synodaal en classicaal niveau landde dus niet altijd in de harten
deels dezelfde factoren om de beperkte aantrekkingskracht van de doopsgezinden te
schetsen, maar voegt daar aan toe dat men er desondanks in is geslaagd om zich naar
buiten toe “de reputatie te verschaffen van een genootschap waar broederlijke liefde en
stipte wandel het levensklimaat bepaalden”. Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, pp.
151-152 en Van Deursen, Mensen van klein vermogen, pp. 338-340. Over die
onderlinge saamhorigheid en doperse vroomheid, zie bijvoorbeeld ook: Van Deursen en
Schutte, Geleefd geloven, pp. 36-38.
211 Vroedschapsnotulen Monnickendam, 7.4.1586.
212 Vroedschapsnotulen Monnickendam, 7.2.1610.
213 Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 17.12.1600, 27.10.1602.
214 Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 6.5.1646, 10.5.1646, 13.5.1646, 21.5.1646. Zij
worden eenmaal aangeduid met de term ‘d’armeluyden’.
215 Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 10.2.1647, 17.2.1647, 24.2.1647.
hoofdstuk 7/ pag. 378