De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

de classis: de papenkerk zou weer open zijn in Purmerend, na lang gesloten geweest te
zijn. De vroedschapsleden lieten deze kerk daarop weer sluiten, waarmee de kous voor
hen af was. 125
Kortom: de nauw gelieerde vroedschap en kerkenraad kwamen vooral in de tweede helft
van de jaren ’20 in het geweer tegen de dan wel erg aanwezige katholieke
geloofsuitingen. Niet omdat nu er anderen aan het roer zaten, maar vooral omdat men in
gereformeerd kerkelijke kring intern in rustiger vaarwater terecht was gekomen én
omdat van de zijde van classis en synode keer op keer gewezen werd op de al te grote
vrijheden die de katholieken zich in Purmerend konden permitteren in deze politiek en
militair spannende jaren voor de Republiek. Het offensief werd belemmerd door de
geringe bereidheid van de kastelein om daadwerkelijk op te treden. 126 Dat het optreden
van de kastelein mede bepalend was bij het met succes bestrijden van onwenselijk
geachte geloofsrichtingen, zagen we in omgekeerde zin al in hoofdstuk 1. In 1568
waren het de juist katholieken die hun beklag deden tegenover de Raad van Beroerten
over de slappe wijze waarop de toenmalige kastelein in Purmerend en Purmerland
optrad tegen calvinisten en mennonieten.
Vanaf de jaren ’30 was het uitsluitend nog aan synode, classis en incidenteel aan het
Hof van Holland, te danken als in Purmerend de vinger tegen de katholieken werd
opgeheven en dan nog alleen als van die zijde openlijke kerkdiensten onder leiding van
een eigen pastoor werden gehouden. Andere vormen van katholicisme, met uitzondering
van al te uitbundige volksfeesten, waarover meer in hoofdstuk 8, werden in deze jaren
door kerkenraad en overheid in feite gewoon getolereerd, ondanks alle inspanningen
van de hogere kerkelijke organen.
Van Purmerend naar Edam en Monnickendam
Op het hoogtepunt van de Bestandstwisten, vaardigde de Edamse vroedschap een keur
uit tegen ‘de ontheijliginge van de Sondagen ende biddagen ende verscheijden grove
sonden’. Dat betrof onder meer ‘onbehoorlijcke ende heijmelijcke bijeencomste,
pauselijcke superstitien, doopen van vrovrouwen 127 ’. Deze bijeenkomsten en verdere
overtredingen als vloeken en het verspreiden van ‘onbehoorlijcke liedekens (dit alles)
tenderende grotelickx tot onteeringe vande naeme Godts ende perturbatie vande
gemeene ruste’ werden verboden. 128 De meeste aandacht ging daarbij uit naar die andere
125 Vroedschapsnotulen Purmerend, 14.11.1650.
126 Dit bleek opnieuw in 1639 toen de kerkenraad via een gravamen vroeg om ‘bequame
middelen om die alsnoch vooreetende papistische stoutigheden in te binden ende
alsoock den E. heer Casteleyn aen te spreecken, namens de kerckenraet over het
oochluycken in desen paepsche ongebonden licentie’. Kerkenraadsnotulen Purmerend,
26.6.1639.
127 Hermee werd het bedienen van de doop aan pas geboren baby’s door vroedvrouwen
bedoeld.
128 e
Oud Archief Edam, inv. nr. 43, register van keuren, aangelegd in het begin van de 17
eeuw en bijgehouden tot 1694, f.41v-43v, ongedateerd, waarschijnlijk 1615 of begin
1616. Deze keuren zijn op een enkele na, ook opgenomen in inv.nr. 44A: register van
keuren, aangelegd in het begin van de 17 e eeuw en bijgehouden tot 1753 en in inv.nr.
46: chronologische index op inv. nr. 44A. Zij vormen daarin de eerste serie en staan
allen in één handschrift achter elkaar genoteerd. De eerste wel gedateerde keur, volgend
op deze reeks ongedateerde, stamt uit 28.3.1616.
hoofdstuk 7/ pag. 358