De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

elkaar zoveel mogelijk bij te staan. Overigens werd nadrukkelijk niet toegestaan dat
ouderlingen of diakenen 'na de maniere des predickampts' zouden prediken of
vermanen. 28
Ondanks deze tijdelijke aderlating 29 nam het aantal nieuwe predikantsplaatsen binnen de
classis Edam snel toe in de jaren ‘80. Ilpendam en Purmerland kregen in Petrus Jacobsz,
een schoolmeester uit Purmerend, in 1582 hun eerste gezamenlijke predikant. Jacobsz
zou tevens incidenteel voorgaan in Landsmeer en Buiksloot, beiden toch op zo'n twee
tot drie uur gaans van Purmerland/Ilpendam. Ook voor zijn opvolgers was de
combinatie Purmerland/ Ilpendam steeds hun eerste gemeente: Martin Jansz
Droogenbroeck (1590-1594) was ouderling te Purmerend, Gerrit Pietersz (1594-1605)
schoolmeester te Monnickendam. Na het vertrek van deze laatste, liet de kerkenraad met
succes het oog vallen op proponent Jan Jacobsz Gael uit Purmerend, die als eerste in de
rij een attestatie van de theologische faculteit Leiden kon overleggen. Hij zou in 1637
de separatie van de beide gemeenten meemaken om daarna tot aan zijn dood in 1653 de
gemeente Purmerland te dienen.
In 1584 werden de dorpen Ransdorp, Holysloot en Zunderdorp samen tot een
gereformeerde gemeente gecombineerd en van een eigen, gedeelde voorganger voorzien
en in 1585 was dat ook het geval in de combinatie Broek in Waterland/ Zuiderwoude,
zodat vanaf dat moment de meerderheid, 16 van de toen 24 30 dorpen binnen de classis
Edam in ieder geval gedeeltelijk door een eigen predikant werd bediend, waaronder alle
dorpen gelegen in de Zeevang.
De jaren daarna worden in de Zeevang vooral gekenmerkt door separaties en
separatiepogingen, die vanaf 1592 te volgen zijn via de classicale acta. Vanaf dat
moment komt de rol van de classis bij de vestiging van nieuwe predikantsplaatsen
duidelijker in beeld. In Waterland ging het combineren van dorpen ten behoeve van de
vestiging van nieuwe predikantsplaatsen langer door, waarna ook hier, met name in de
jaren ’20 vele herschikkingen zouden plaatsvinden.
De separaties in de Zeevang
De eerste afscheiding betreft Etersheim/ Schardam die zich in 1588 losmaakten van
Oosthuizen, waarop Oosthuizen vanaf 1590 met Warder werd gecombineerd. De dorpen
Etersheim/ Schardam zijn sindsdien steeds gecombineerd gebleven, hoewel het geen
gemakkelijke combinatie was: de klachten in de classicale acta zijn legio. Financieel
waren de gemeenten nauwelijks in staat het hoofd boven water te houden, zodat de door
de Staten van Holland voorgeschreven traktementsverhogingen keer op keer op
problemen stuitten. Zo zag men in 1604 ds. Isaac Gerritsz liever vertrekken dan blijven,
nu men op last van de Statenvergadering rekening diende te houden met het aantal
kinderen in de pastorie, met het oog op een extra toeslag. Het feit dat Gerritsz vier
kinderen had, maakte hem op slag te duur voor deze gemeenten. Deze affaire verstoorde
28
Acta van de Noord-Hollandse synode, 9.5.1580 (art. 26, 28, 29), 17.4.1581 (art. 10).
29
Een soortgelijk verzoek zou enkele jaren later niet opnieuw zo royaal beantwoord worden. Acta van de
Noord-Hollandse synode, 3.5.1583 (art. 12).
30 e
Beemster vormt vanaf 1622 het 25 dorp met een eigen predikantsplaats, binnen de classis Edam.
Katwoude, De Purmer en Volendam zijn niet meegeteld bij die 24 later 25 dorpen die deel uitmaken van
de classis Edam, omdat men hier nooit een eigen (gedeelde) predikant heeft mogen begroeten in de jaren
1572-1650. Dit zelfde geldt voor de buurtschappen Neck (behorend tot Purmerend) en Axwijk (behorend
tot Edam).
hoofdstuk 3/ pag. 132