De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

In de Emdense kerkorde wordt kortom minder ruimte gegund aan de eigen inbreng van
gemeenteleden, waarbij gebruik gemaakt wordt van de veelheid van genadegaven; ten
gunste van vastgelegde structuren waarbinnen de ambtsdragers de leiding hebben en
waarbij ondanks de gelijkheid der ambten, aan het ambt van predikant toch enig extra
gewicht werd toegekend. 47
Ondanks deze verschillen dragen beide documenten een duidelijk calvinistisch stempel,
zodat geconcludeerd kan worden dat de preciezen zowel in Wezel als in Emden bereikt
hebben wat ze nastreefden: hun programma van een hechte kerkelijke organisatie
gebaseerd op de eenheid van de leer en gedragen door een strikte tuchtoefening, werd
verheven tot norm voor de (aanstaande) Nederlandse kerk. 48
Kerk en politiek
De aanwezige Hollanders als Jan Arentsz en Pieter Gabriël hebben de acta van Emden
mede ondertekend. Toch zullen zij teleurgesteld zijn geweest over het resultaat van de
synode en dit zelfde moet voor Willem van Oranje gegolden hebben. In de tekst wordt
namelijk met geen woord gerept over twee zaken die hem nu juist zo na aan het hart
lagen: toenadering tot de lutheranen en kerkelijke steun voor de politiek-militaire strijd.
De synode koos voor de gereformeerde belijdenis als het enige fundament van de ware
kerk en voor een onafhankelijke opstelling ten opzichte van de overheid. 49
Desondanks was de vraag naar de aard van de kerk in het Protestantse Nederland ook na
Emden niet definitief beslist. De synode koos wel voor een scherpomlijnd calvinisme in
plaats van voor een brede volkskerk, maar die discussie was daarmee nog niet afgerond.
Integendeel, dit twistpunt zou de gemoederen in de Republiek nog lang bezig houden.
Of zoals Woltjer stelt: van gereformeerde zijde is wel gestreefd naar een volledig
zelfstandige kerk, maar de winst van de preciezen op dit punt was op langere termijn
bezien verre van volledig. De overheid zou zich heel wat meer met kerkelijke zaken
gaan bemoeien dan de preciezen lief was. 50
Geen neergeschreven steun voor de politieke strijd, maar ook geen politieke
onverschilligheid, zoals blijkt uit artikel 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis, over
het ambt van de overheid. Hierin wordt vastgesteld dat de overheid door God is
ingesteld niet alleen 'om acht te nemen ende te waken over de Policie, maer ooc de hant
te houden aan den Heyligen kerckendienst, om te weyren ende uyt te royen alle
afgoderie ende valschen godsdienst, om het rijcke des Antichrists te gronde te werpen
47 Deze verschillen brengen Knetsch er toe om, met de nodige slagen om de arm
‘Wezel’ tot een soort afsluiting van de episode ‘onder het Kruis’ te betitelen, om
daarmee een behoorlijke tijdspanne tussen Wezel en Emden voor mogelijk te houden. In
Emden zouden de broeders, onder invloed van het Franse kerkmodel aangestuurd
hebben op een hechte synodale structuur, waarvan de gemeenten wel zelfstandige maar
niettemin goed ingevoegde onderdelen vormden. In Wezel was men, net als in de jaren
daarvoor veel meer op de basis gericht omdat de mogelijkheden toen nog ontbraken om
een topstructuur op te bouwen. Knetsch, ‘Een vroege gereformeerde kerkorde’, pp. 95-
96.
48 Woltjer, ‘De politieke betekenis van de Emdense synode’, p. 47.
49 Hollweg, ‘Die Nachwirkungen’, pp. 154-156; Plomp, ‘De Kerkorde van Emden”, pp.
107-108.
50 Woltjer, ‘De politieke betekenis van de Emdense synode’, pp. 47-49.
hoofdstuk 2/ pag. 79